Mine Özdemir Günel – Kapısından içeri girildiği andan itibaren baharat kokuları eşliğinde, rengarenk lokum ve şekerlemelerin görsel şöleni ortasında, çeşit çeşit kuruyemişlerle belleklerde yer edinen Mısır Çarşısı, yüz yıllardır vakte meydan okuyor. Eminönü’ndeki Yeni Camii Külliyesi’nin bir modülü olarak 17. yüzyıldan günümüze ulaşan yapı, büyük yangınlar ve zelzeleler atlattı. 1998’de bombalı akına maruz kalan çarşı tamirat ve onarım çalışmaları daha sonrasında son formunu aldı. Günümüzde, baharat, kuruyemiş, kuyumculuk, ikramlık eşya, giysi üzere farklı çeşitte dükkânların olduğu çarşının ünü dünyaca bilinse de hakkında fazlaca az araştırma yapılmış. Bu eksikliği bakılırsan Işık Üniversitesi Mimarlık Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Hasret Sıla Durhan ve Maltepe Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Yekta Özgüven, “Mısır Çarşısı’nı Düşünmek: Mekânsal Pratikler, Özneler, Gündelik Yaşam” başlıklı bir kitap hazırladı. Suna ve İnan Kıraç Vakfı İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nün yayınladığı kitapta Mısır Çarşısı’nın tarihi süreçte yaşadığı değişim ve dönüşümü Prof. Dr. Durhan ile konuştuk:
Esnaf ile halkı uzlaştırdı
Mısır Çarşısı, hangi mimari özellikleriyle öne çıkıyor?
Mısır Çarşısı, L biçimli bir yapı. Bu L biçimi oluşturan her iki çizgisel kolda, üzeri tonozla örtülü bir sokak üzerinde sağlı sollu olarak sıralanmış, bir daha üzeri örtülü dükkânlar simetrik olarak yer alıyor. Denize paralel uzanan uzun kolu ketenci, pamukçu, yorgancılar; dik uzanan kısa kolu ise aktarlar kullanmış.
Dükkânlar, günümüzdekinden farklı olarak iki kısma sahipmiş. Aktarların kullandığı yerler sedir biçimli oturma elemanlarının olduğu, satış yapmaya ve ilaç kaplarını sıralamaya yarayan, satıcının oturduğu ön kısım olan eyvan ile eyvanın ardında yer alan, kapısı kapanan kısım. Bu art kısım çeşitli ilaçların hazırlandığı, depo fonksiyonu de bakılırsan bir yer. Ayrıyeten çarşının dördü büyük, ikisi küçük olmak üzere 6 kapısı mevcut. Çarşının her iki kolunun kısa kenarlarındaki ana girişler, Balıkpazarı Kapısı ve Haseki Kapısı, revaklı ve iki katlı olarak biçimlendirilmiş. Bu girişlerin üst katları, evvelce ticaret mahkemesi olarak kullanılmış, birinde esnaf içindeki, başkasında esnaf ile halk içindeki uyuşmazlıklara bakılmış.
Mısır Çarşısı’nın en özgün ayrıntılardan biri ise ezan köşkü. Çarşının kollarının kesişim noktasında yer alıyor ve Ketenciler ve Hasırcılar Kapısı’ndan girildiğinde bizi karşılıyor.
Ezan köşkünü oluşturan bezemeli, parmaklıklı ahşap balkon ve kapakları, döner merdiveni yapıyı öbür Osmanlı arastalarından ayıran bir özellik. Ezan köşkü namaz daveti emeliyle hem de çarşıda satılan malların günlük ünite fiyatları ve mezat sonuçlarının ilan edilmesi için kullanılmış.
Farklı karakter kazandı
Geçmişten günümüze çarşı nasıl bir değişim sürecinden geçti?
Yapı 18. yüzyıl ortalarına kadar “Valide Çarşısı” ya da “Yeni Çarşı” olarak isimlendiriliyor, bu tarihten daha sonra Mısır Çarşısı ismi yaygınlık kazanıyor.
Çarşıda aktarlar, baharat yahut her türlü şifalı bitkiyi ve bu bitkilerden yapılan ilaçları satıyor.
19. yüzyılda ise Osmanlı hükümeti, diploması olmayan şahısların ilaç satışını önlemek için yasal düzenlemeler uyguluyor. Mısır Çarşısı’nda aktarlar, 19. yüzyıl sonlarından itibaren azalmaya başlıyor.
20. yüzyıl başlarından itibaren baharatçılar ve aktarlar pek azalıyor.
Çarşı ve etrafının değişim ve dönüşümünde yangınlar, zelzeleler, tamirat ve onarım çalışmaları da belirleyici.
Yeni Cami Külliyesi’ni çevreleyen, çarşının Balıkpazarı Kapısı’na dek uzanan duvarın ve üstündeki kapının yıkılmasıyla cami ile çarşı içindeki kısmi hudut ortadan kalkıyor.
1942–1943 yılları içinde gerçekleştirilen tamiratta ise çarşı, kimi mimari özelliklerini yitiriyor.
Çarşının günümüze ulaşmayan bir öbür özelliği ise ezan köşkünün karşısında
yer alan ahşap balkon.
20. yüzyıl boyunca İstanbul’da yürütülen imar çalışmalarının en değerli odaklarından biri Mısır Çarşısı’nı da içeren Eminönü Meydanı ve etrafı.
Çeşitli vakit içinderda yapılan her çalışma ve müdahale Mısır Çarşısı’nın farklı bir karakter kazanmasına niye olmuş.
Biroldukca devrin izi var
Mısır Çarşısı, İstanbul için niye kıymetli?
Mısır Çarşısı, yüzsenelerdır Yeni Cami Külliyesi’ni gözleyen bir arasta. Tek bir yapı değil, külliyenin bir kesimi. Bir periyoda ilişkin değil, birbiri üzerine yığılmış biroldukça periyoda ilişkin. İstanbul’un tek özgün baharat çarşısı olmasının yanı sıra çağdaş hayatın izlerini de taşıyan bir tüketim yeri. Birbirine karışmış çeşitli kokuları soluyarak; çeşitli lokum, şekerleme ve kurutulmuş meyveyi tadarak geçip gittiğimiz bir sokak. Belleklerde oldukcalu çağrışımlar zinciri oluşturan bir keşif dünyası. Görme, işitme, dokunma, tatma ve koku alma yoluyla deneyimlediğimiz bir yer. Tüm bu özellikleriyle, İstanbul’un tarihi, mimari ve kültürel mirasının epeyce değerli bir kesimi.
Esnaf ile halkı uzlaştırdı
Mısır Çarşısı, hangi mimari özellikleriyle öne çıkıyor?
Mısır Çarşısı, L biçimli bir yapı. Bu L biçimi oluşturan her iki çizgisel kolda, üzeri tonozla örtülü bir sokak üzerinde sağlı sollu olarak sıralanmış, bir daha üzeri örtülü dükkânlar simetrik olarak yer alıyor. Denize paralel uzanan uzun kolu ketenci, pamukçu, yorgancılar; dik uzanan kısa kolu ise aktarlar kullanmış.
Dükkânlar, günümüzdekinden farklı olarak iki kısma sahipmiş. Aktarların kullandığı yerler sedir biçimli oturma elemanlarının olduğu, satış yapmaya ve ilaç kaplarını sıralamaya yarayan, satıcının oturduğu ön kısım olan eyvan ile eyvanın ardında yer alan, kapısı kapanan kısım. Bu art kısım çeşitli ilaçların hazırlandığı, depo fonksiyonu de bakılırsan bir yer. Ayrıyeten çarşının dördü büyük, ikisi küçük olmak üzere 6 kapısı mevcut. Çarşının her iki kolunun kısa kenarlarındaki ana girişler, Balıkpazarı Kapısı ve Haseki Kapısı, revaklı ve iki katlı olarak biçimlendirilmiş. Bu girişlerin üst katları, evvelce ticaret mahkemesi olarak kullanılmış, birinde esnaf içindeki, başkasında esnaf ile halk içindeki uyuşmazlıklara bakılmış.
Mısır Çarşısı’nın en özgün ayrıntılardan biri ise ezan köşkü. Çarşının kollarının kesişim noktasında yer alıyor ve Ketenciler ve Hasırcılar Kapısı’ndan girildiğinde bizi karşılıyor.
Ezan köşkünü oluşturan bezemeli, parmaklıklı ahşap balkon ve kapakları, döner merdiveni yapıyı öbür Osmanlı arastalarından ayıran bir özellik. Ezan köşkü namaz daveti emeliyle hem de çarşıda satılan malların günlük ünite fiyatları ve mezat sonuçlarının ilan edilmesi için kullanılmış.
Farklı karakter kazandı
Geçmişten günümüze çarşı nasıl bir değişim sürecinden geçti?
Yapı 18. yüzyıl ortalarına kadar “Valide Çarşısı” ya da “Yeni Çarşı” olarak isimlendiriliyor, bu tarihten daha sonra Mısır Çarşısı ismi yaygınlık kazanıyor.
Çarşıda aktarlar, baharat yahut her türlü şifalı bitkiyi ve bu bitkilerden yapılan ilaçları satıyor.
19. yüzyılda ise Osmanlı hükümeti, diploması olmayan şahısların ilaç satışını önlemek için yasal düzenlemeler uyguluyor. Mısır Çarşısı’nda aktarlar, 19. yüzyıl sonlarından itibaren azalmaya başlıyor.
20. yüzyıl başlarından itibaren baharatçılar ve aktarlar pek azalıyor.
Çarşı ve etrafının değişim ve dönüşümünde yangınlar, zelzeleler, tamirat ve onarım çalışmaları da belirleyici.
Yeni Cami Külliyesi’ni çevreleyen, çarşının Balıkpazarı Kapısı’na dek uzanan duvarın ve üstündeki kapının yıkılmasıyla cami ile çarşı içindeki kısmi hudut ortadan kalkıyor.
1942–1943 yılları içinde gerçekleştirilen tamiratta ise çarşı, kimi mimari özelliklerini yitiriyor.
Çarşının günümüze ulaşmayan bir öbür özelliği ise ezan köşkünün karşısında
yer alan ahşap balkon.
20. yüzyıl boyunca İstanbul’da yürütülen imar çalışmalarının en değerli odaklarından biri Mısır Çarşısı’nı da içeren Eminönü Meydanı ve etrafı.
Çeşitli vakit içinderda yapılan her çalışma ve müdahale Mısır Çarşısı’nın farklı bir karakter kazanmasına niye olmuş.
Biroldukca devrin izi var
Mısır Çarşısı, İstanbul için niye kıymetli?
Mısır Çarşısı, yüzsenelerdır Yeni Cami Külliyesi’ni gözleyen bir arasta. Tek bir yapı değil, külliyenin bir kesimi. Bir periyoda ilişkin değil, birbiri üzerine yığılmış biroldukça periyoda ilişkin. İstanbul’un tek özgün baharat çarşısı olmasının yanı sıra çağdaş hayatın izlerini de taşıyan bir tüketim yeri. Birbirine karışmış çeşitli kokuları soluyarak; çeşitli lokum, şekerleme ve kurutulmuş meyveyi tadarak geçip gittiğimiz bir sokak. Belleklerde oldukcalu çağrışımlar zinciri oluşturan bir keşif dünyası. Görme, işitme, dokunma, tatma ve koku alma yoluyla deneyimlediğimiz bir yer. Tüm bu özellikleriyle, İstanbul’un tarihi, mimari ve kültürel mirasının epeyce değerli bir kesimi.