Gonca Kocabaş / Milliyet.com.tr – Binlerce yıllık çivi yazılı tabletler, medeniyet tarihine ışık tutuyor. Türkiye’de başta Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi olmak üzere, İstanbul Arkeoloji Müzesi ve Çorum Müzesi’nde bulunan çivi yazlı tabletlerle ilgili hayata geçirilen bir proje heyecan yarattı. Dünyadaki yarım milyonu aşkın çivi yazılı tabletin 120 bine yakını Türkiye’de yer alıyor. Bu vakte kadar yapılan hafriyatlarda da yaklaşık 35 bin Hititçe tablet ortaya çıkarıldı. Artık ise Anadolu’nun güçlü külçeşidinin birer kesimi olan tabletlerin yapay zekâ tarafınca okunacak olması hem Türkiye’de tıpkı vakitte yurt haricinde ilgiyle takip ediliyor.
Müzeler Daire Lideri Bülent Gönültaş, Anadolu Medeniyetleri Müze Müdürü Yusuf Kıraç, Hitotologlar ve proje takımı bir ortada
BİNLERCE YILLIK ÇİVİ YAZILI TABLETLER ÇÖZÜLÜYOR
Proje, yapay zekâ ile günümüzden binlerce yıl evvel hayatış medeniyetlerin tarihine ışık tutarken bununla birlikte geleceği de aydınlatmış oluyor. Bilimi Destekleme ve Geliştirme Derneği tarafınca hazırlanan, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafınca da desteklenen bu çalışmada aslında emel, araştırmacılara olan gereksinimi azaltmaktan fazla onlara bir hayli manada kolaylık sağlamak. Bunun yanında tabletlerdeki kırıkların birleştirilmesi, tamamlanamayan kesimlerin tespiti ve birleştirme noktalarının belirlenmesi de sağlanacak. Yurt haricinde farklı eskiçağ lisanları üzerinde de denenen bu formül yüzde 90 muvaffakiyete ulaştı. Pekala yapay zekâ bu tabletleri nasıl okuyor?
Yapay zekâ araştırmaları temel olarak zekânın öğrenme, akıl yürütme, sorun çözme, algılama ve lisan kullanma üzere bileşenlerine odaklanıyor. Ankara Üniversitesi Hititoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi ve Anadolu Medeniyetleri Müzesindeki Çivi Yazılı Tabletlerin 3 Boyutlu Olarak Taranması ve Boğazköy Tabletlerinin Yapay Zekâ tarafınca Okunması Projesi, Bilimsel Danışmanı Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, akıllı bilgisayara Hititçe çivi yazılı işaretler ve lisanın gramer özelliklerinin öğretileceğini, bu biçimdelikle de bu tabletlerin süratlice okunabileceğinin bilgisini verdi. Bu öğrenme sürecinde yapay zekânın Hitit lisanını imaj sürece teknolojisiyle kendisine öğretilen algoritmalar yardımıyla çözümleyeceğini lisana getiren Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, proje kapsamında sürece alınan metinlerin okunmasının, daha süratli ve sistematik bir sistemle sağlanacağının altını çizdi.
Projenin bilimsel danışmanı Hasret Sir Gavaz ve şu an TÜBİTAK bursu ile Chicago’da bulunan proje grubundan Sema Dalkılıç müzede tabletler üzerinde çalışıyor.
DİNİ METİNLERDEN FALLARA HER AYRINTI VAR
Çorum/Boğazkale çivi yazılı arşivinde Hitit lisanı haricinde toplam 8 lisanın geçtiğini söyleyen Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, Hitit çivi yazılı tabletlerin de sırf başşehir Boğazkale’deki arkeolojik hafriyatlarda ortaya çıkarılmadığını, bununla birlikte başta Ortaköy / Şapinuwa olmak üzere, Anadolu’nun farklı bölgelerinde ve Türkiye haricinde da Hititçe çivi yazılı tabletlerin arkeolojik hafriyatlarda ele geçirildiğinin bilgisini verdi.
Tabletlerin ortasında dini metinler, tarihi metinler, otobiyografiler, yıllıklar, memleketler arası yazışmalar, savaş ve diplomasi içerikli metinler, kanunlar, bayram merasimleri, fal ve büyü metinleri, tıp metinleri, hayal metinleri, doğum ve mevt ritüelleri, kült envanter metinleri, çeşitli gorevlilere ait talimatnameler, yapı ritüelleri, arazi bağış evrakları üzere epeyce çeşitli konularda tabletlerin bulunduğuna değinen Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, “Hititlerin devlet arşivi gösteriyor ki Eski Anadolu tarihinin şekillenmesinde, Anadolu külçeşidinin ve kimliğinin oluşmasında Hititlerin hissesi büyük” dedi.
Proje takımı müzede tabletler üzerinde inceleme yapıyor.
‘BULUNAN HER KENT BOŞ KALAN YERİ DOLDURUYOR’
Hititlerden günümüze ulaşan her tabletin, kendileri için son derece değerli ve heyecan verici olduğunu lisana getiren Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, “Bir tablette geçen yeni bir kent ismi, Hititlerin tarihi coğrafyasına ışık tuttuğu üzere o devir haritasında boş kalan yeri dolduruyor. Yeni bir şahıs ya da ilah ismi, bir bilinmezi ortaya çıkarıyor” kelamlarıyla her bir tabletin yapbozun modüllerinden birini tamamladığına dikkat çekiyor.
‘ÖPME AYİNİ’ YAPIYORLARDI
Dr. Öğr. Üyesi Gülgüney Masalcı Şahin ile bir arada okuyup tanıttıkları bir tablette geçen özel bir seremoninin kendilerini hayli heyecanlandırdığını söyleyen Gavaz, kimi bayramlarda da gerçekleşen ‘öpme ayini’ ile ilgili, “Öpülen objeler genelde asalar, mızrak ve kurbanlık et olarak kaydedilmiş. Öpülen obje kime ilişkin ise o bireye mutlak surette bir tabilik ve ona şartsız itaat kelam konusu olmalı. bununla birlikte kral ve kraliçenin ekmek öptüklerine dair bir kayda da rastladık. Bu hareket ilahlara şükrün bir tabiri olmalı. Ayrıyeten kutsal olan bir objenin öpülmesi, bir ant içme/yemin merasimine işaret ediyor. Muhtemelen kral ve kraliçe ekmeği öperek, ülkelerine bağlılıklarını ve krallık mevkiine sadakati yemin altına aldıklarını gösteriyor. Bu ekmek öpme uygulaması ve ‘Ekmek, Kura’an çarpsın’ yemini, günümüz Anadolu’da hâlâ devam eden halk inanışları içinde” ayrıntısını paylaştı.
Müzeler Daire Lideri Bülent Gönültaş, Anadolu Medeniyetleri Müze Müdürü Yusuf Kıraç, Hitotologlar ve proje takımı bir ortada
BİNLERCE YILLIK ÇİVİ YAZILI TABLETLER ÇÖZÜLÜYOR
Proje, yapay zekâ ile günümüzden binlerce yıl evvel hayatış medeniyetlerin tarihine ışık tutarken bununla birlikte geleceği de aydınlatmış oluyor. Bilimi Destekleme ve Geliştirme Derneği tarafınca hazırlanan, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafınca da desteklenen bu çalışmada aslında emel, araştırmacılara olan gereksinimi azaltmaktan fazla onlara bir hayli manada kolaylık sağlamak. Bunun yanında tabletlerdeki kırıkların birleştirilmesi, tamamlanamayan kesimlerin tespiti ve birleştirme noktalarının belirlenmesi de sağlanacak. Yurt haricinde farklı eskiçağ lisanları üzerinde de denenen bu formül yüzde 90 muvaffakiyete ulaştı. Pekala yapay zekâ bu tabletleri nasıl okuyor?
Yapay zekâ araştırmaları temel olarak zekânın öğrenme, akıl yürütme, sorun çözme, algılama ve lisan kullanma üzere bileşenlerine odaklanıyor. Ankara Üniversitesi Hititoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi ve Anadolu Medeniyetleri Müzesindeki Çivi Yazılı Tabletlerin 3 Boyutlu Olarak Taranması ve Boğazköy Tabletlerinin Yapay Zekâ tarafınca Okunması Projesi, Bilimsel Danışmanı Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, akıllı bilgisayara Hititçe çivi yazılı işaretler ve lisanın gramer özelliklerinin öğretileceğini, bu biçimdelikle de bu tabletlerin süratlice okunabileceğinin bilgisini verdi. Bu öğrenme sürecinde yapay zekânın Hitit lisanını imaj sürece teknolojisiyle kendisine öğretilen algoritmalar yardımıyla çözümleyeceğini lisana getiren Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, proje kapsamında sürece alınan metinlerin okunmasının, daha süratli ve sistematik bir sistemle sağlanacağının altını çizdi.
Projenin bilimsel danışmanı Hasret Sir Gavaz ve şu an TÜBİTAK bursu ile Chicago’da bulunan proje grubundan Sema Dalkılıç müzede tabletler üzerinde çalışıyor.
DİNİ METİNLERDEN FALLARA HER AYRINTI VAR
Çorum/Boğazkale çivi yazılı arşivinde Hitit lisanı haricinde toplam 8 lisanın geçtiğini söyleyen Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, Hitit çivi yazılı tabletlerin de sırf başşehir Boğazkale’deki arkeolojik hafriyatlarda ortaya çıkarılmadığını, bununla birlikte başta Ortaköy / Şapinuwa olmak üzere, Anadolu’nun farklı bölgelerinde ve Türkiye haricinde da Hititçe çivi yazılı tabletlerin arkeolojik hafriyatlarda ele geçirildiğinin bilgisini verdi.
Tabletlerin ortasında dini metinler, tarihi metinler, otobiyografiler, yıllıklar, memleketler arası yazışmalar, savaş ve diplomasi içerikli metinler, kanunlar, bayram merasimleri, fal ve büyü metinleri, tıp metinleri, hayal metinleri, doğum ve mevt ritüelleri, kült envanter metinleri, çeşitli gorevlilere ait talimatnameler, yapı ritüelleri, arazi bağış evrakları üzere epeyce çeşitli konularda tabletlerin bulunduğuna değinen Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, “Hititlerin devlet arşivi gösteriyor ki Eski Anadolu tarihinin şekillenmesinde, Anadolu külçeşidinin ve kimliğinin oluşmasında Hititlerin hissesi büyük” dedi.
Proje takımı müzede tabletler üzerinde inceleme yapıyor.
‘BULUNAN HER KENT BOŞ KALAN YERİ DOLDURUYOR’
Hititlerden günümüze ulaşan her tabletin, kendileri için son derece değerli ve heyecan verici olduğunu lisana getiren Doç. Dr. Hasret Sir Gavaz, “Bir tablette geçen yeni bir kent ismi, Hititlerin tarihi coğrafyasına ışık tuttuğu üzere o devir haritasında boş kalan yeri dolduruyor. Yeni bir şahıs ya da ilah ismi, bir bilinmezi ortaya çıkarıyor” kelamlarıyla her bir tabletin yapbozun modüllerinden birini tamamladığına dikkat çekiyor.
‘ÖPME AYİNİ’ YAPIYORLARDI
Dr. Öğr. Üyesi Gülgüney Masalcı Şahin ile bir arada okuyup tanıttıkları bir tablette geçen özel bir seremoninin kendilerini hayli heyecanlandırdığını söyleyen Gavaz, kimi bayramlarda da gerçekleşen ‘öpme ayini’ ile ilgili, “Öpülen objeler genelde asalar, mızrak ve kurbanlık et olarak kaydedilmiş. Öpülen obje kime ilişkin ise o bireye mutlak surette bir tabilik ve ona şartsız itaat kelam konusu olmalı. bununla birlikte kral ve kraliçenin ekmek öptüklerine dair bir kayda da rastladık. Bu hareket ilahlara şükrün bir tabiri olmalı. Ayrıyeten kutsal olan bir objenin öpülmesi, bir ant içme/yemin merasimine işaret ediyor. Muhtemelen kral ve kraliçe ekmeği öperek, ülkelerine bağlılıklarını ve krallık mevkiine sadakati yemin altına aldıklarını gösteriyor. Bu ekmek öpme uygulaması ve ‘Ekmek, Kura’an çarpsın’ yemini, günümüz Anadolu’da hâlâ devam eden halk inanışları içinde” ayrıntısını paylaştı.