Ayşe Özdemir – Çocukken soğuk kış gecelerinde el imali yorganlar fırın üzere ısıtırdı. Yün ve pamuk el üretimi yorganların ipek saten olan üstünü, yorgancılar iğneyle oya üzere işlerdi. El emeği göz parıltısıydı hepsi. Fakat hazır yorganların çıkmasıyla hayli az kullanılır oldular. 50 yıldır yorgan yapan Beyoğlu’nun ünlü yorgancısı Beşir ustayı, Çukurcuma’daki dükkânında ziyaret ettiğimizde vakit seyahatine çıktık. Trabzon’un Mataracı köyünde doğan Beşir Bostan’ı annesi ilkokulu bitirdiğinde, meslek öğrenmesi için Beyoğlu’nda yorgancı olan akrabaları Dursun ustanın yanına yollamış.
‘Tek tek işlerim’
1972’den 1974’e kadar çıraklık, 10 yıl da kalfalık yapan Bostan, akabinde Kasımpaşa’da dükkân açmış. 1988’de ise yeniden Beyoğlu’nda Dursun ustanın ortağı olarak çalışmaya başlamış. Dursun usta 1996’da vefat edince de dükkânı devralmış. hem de İstanbul Yorgancılar Odası İdare Konseyi Üyesi olan Beşir usta, el işi bir yorganın nasıl yapıldığını şöyleki anlattı: “Önce kılıfı dikerim, daha sonra pamukları tarayıp döşemesini yaparım. Ağır bir modelse tezgâha gerip çizimini yaparım. Akabinde sopayla düzeltip teğellerim, bu biçimdece dikilecek etaba getiririm. En son da deseni iğneyle üstüne tek tek işlerim.”
‘Destek bekliyoruz’
Biz görüştüğümüzde desenini çizip, iğneyle tek tek işlediği “Aşk Melekleri” isimli yorganı yapan Beşir usta, bir yorganın 3 ila 10 gün içinde ortaya çıktığını söylüyor. Vaktiyle Yeşilçam’ın da bulunduğu Beyoğlu’nda sinema oyuncularına hayli sayıda yorgan diken usta, şimdiyse müşterilerinin birçoklarının yabancılar olduğunu belirtiyor. “Yabancılar işlerimize yorgan olarak bakmıyor, bir tablo olarak bakıyor” derken tümüyle Türk el zanaatı olan yorgancılığın geç kalınmış da olsa dünyaya tanıtılması gerektiğini söz ediyor: “Biz Türkiye’de esnaf olarak en epey vergi vermiş bir kısımız. İğneyle kuyu kazarak kazandığımızdan epeyce vergi verdik. Lakin devletimizden gereğince ilgi görmedik. Sayın Cumhurbaşkanımıza ise teşekkür ederiz, zira 2012’de yorgancılık zanaatının kaybolmaması için bize vergi muafiyeti getirdi. Artık de desteklenerek dünyaya açılmak istiyoruz. Kültür Bakanlığı’ndan yorgancılığın bir zanaat olduğunu tescil ettirdik lakin ilgi bekliyoruz.”
‘Yetiştirmek için çırak bulamıyoruz’
İstanbul’da bin, Anadolu’da 3 bin yorgancı kaldığını söyleyen Beşir usta, mesleği devam ettirecek çırak bulamamaktan yana sıkıntılı: “Ben bu dükkânda çıraklığa başladığımda Dursun ustayla 6 kişi çalışıyorduk. Beyoğlu’nda 25 yorgancı vardı. Sentetik hazır yorganlar 90’lardan daha sonra çıkmaya başladı. bu biçimdea kadar yorgancılık kuyumculuk üzereydi. Ama teknoloji karşısında mağlubiyete uğradık.”
‘Pamuk yorgan sağlıklıdır’
“Eskiden el işi yorganların yüzü, ipek satendi. Günümüzde ipek böcekciliği öldüğü için ipek saten kalmadı, artık hayli ender bulunuyor. Artık yorganlarda maalesef Çin malı polyester kullanılıyor” diyen Beşir usta, pamuk – yün yorganların fazlaca sağlıklı olduğunu anlattı: “Uzmanlardan öğrendiğimize göre, bizim yaptığımız pamuk, yün yorganlar hem sağlıklı hem ekonomik. Kışın sıcak, yazın serin fiyat. Yorganlarımızın fiyatı modeline nazaran bin ile 10 bin lira içinde.”
Koleksiyoner Ayça Sarc: Her biri başka şaheser
Ayça Sarc’ı bir koleksiyoner olarak İstanbul’da açtığı ve el üretimi yorganların sergilendiği “Yorganlar Fora” standından tanıyoruz. Uzun yıllar bankacılık yapan Ayça Sarc, yorgancılık dahil klâsik zanaatlara ilgisi ötürüsıyla hayatını dönüştürmüş. Öyküsünü dinliyoruz: “Kadim el sanatlarını icra eden zanaatkârların yeni kuşaklarca tanınması için bir müddetdir farkındalık gayeli sürdürülebilirlik projeleri hayata geçiriyorum. Azalmakta olan bu emektarların materyalleriyle kurdukları bağdan feyz alarak yerli üreticilerle dayanışan teşebbüsçü adımlar da atabildim. Çeşme Ovacık’taki tarla komşum Avcı Ailesi, bağ konutlarının sofrasından Ovasofra’yı hayata geçirirken, ben de kendimi yanıbaşlarında çiftçilik yaparken buldum, organik üretim yapıyorum.”
Anneanne yorganları
Ayça Sarc’ın el imali klâsik yorganlarla tanışıklığı, çocukluğuna dayanıyor: “El imali yorganlar çocukluğumda anneannemin meskeninin vazgeçilmeziydi. Bu yorganlara merakımın temelinde yatan, çocukluğun soğuk gecelerinde anne kucağı kadar sıcak bir hissi kaybetmeme isteğiydi. Bu hissiyatın peşinde biroldukça yorgan ustasıyla tanıştım, senelerca el emeği, göz parıltısı yorganlar biriktirdim. Koleksiyona katılan her yeni yorganla ustasının dirayet hikayesi, öbür ustaların direniş hikayelerine eklemlendi. Bu hikayelerin birikmesi, beni her biri başka şaheser olan bu yorganlardan daha epeyce büyüledi.”
‘Özellikleri nesilden jenerasyona aktarılmaları’
Ayça Sarc, klâsik el üretimi yorganların üstünlüğünü şöyleki anlattı: “Geleneksel yorganların temel özelliği, nesilden jenerasyona aktarılmaları. Bu özellik, onları eşsiz kılıyor. Her biri göz ışığı bu yorganları armağan eden de, ikram alan da aslında değer biliyor. Nesilden jenerasyona geçen her yorgan, yalnızca bir zanaatkârın usta işçiliğinin senelera meydan okuyuşu olarak görülmemeli; bu, bir yörenin, geleneğin de ne kadar sağlam temellere oturduğunun göstergesi. Tercihim, elyaf üzere sentetik malzemelerdense, yaşayan organik materyaller. İçi pamuk, dışı saten olan, üstünde nadide desenler bulunan klâsik yorganlar hem vücudumuzu birebir vakitte ruhumuzu sıcak tutuyor. Hazır yorganların hafifçeliğinde, uyku da yavaşça oluyor. El işlemeli saten yorganların tartısı altında, hudut sistemi rahatladığı için uykuya rahat dalıyorsunuz.”
‘Bu zanaat bilinsin’
Ayça Sarc, 2018’de “Yorganlar Fora” standını niye açtığını şöyleki anlattı: “İstanbul Teşvikiye’de, mahallemin yorgan ustası, nesillerdir bu zanaatin işçisi bedelli bir aile, müşteri azlığı niçiniyle dükkânı kapatınca, anladım ki bir şeyler yapmazsak, her birimizin ömrümüzün bir periyodundan tanışık olduğu bu nesneler yok olacaklar. Uzun müddettir toparladığım yorgan koleksiyonumun sergilendiği ‘Yorganlar Fora’ standı bu biçimde doğdu. Beşerler bu yorganları bilsinler, öbür dükkânlar kapanmasın istedim. Büyük ilgi nazarann stant, Mehry Mu ile işbirliğimize de vesile oldu. Farkındalık olduğu sürece bu meslekler de sürdürülebilecek. Güneş’in yorgan sanatından ilham alarak tasarladığı çantalar da bunun ispatı. bir daha de klâsik zanaatların ustalarının desteklenmesi lazım.”
‘Tek tek işlerim’
1972’den 1974’e kadar çıraklık, 10 yıl da kalfalık yapan Bostan, akabinde Kasımpaşa’da dükkân açmış. 1988’de ise yeniden Beyoğlu’nda Dursun ustanın ortağı olarak çalışmaya başlamış. Dursun usta 1996’da vefat edince de dükkânı devralmış. hem de İstanbul Yorgancılar Odası İdare Konseyi Üyesi olan Beşir usta, el işi bir yorganın nasıl yapıldığını şöyleki anlattı: “Önce kılıfı dikerim, daha sonra pamukları tarayıp döşemesini yaparım. Ağır bir modelse tezgâha gerip çizimini yaparım. Akabinde sopayla düzeltip teğellerim, bu biçimdece dikilecek etaba getiririm. En son da deseni iğneyle üstüne tek tek işlerim.”
‘Destek bekliyoruz’
Biz görüştüğümüzde desenini çizip, iğneyle tek tek işlediği “Aşk Melekleri” isimli yorganı yapan Beşir usta, bir yorganın 3 ila 10 gün içinde ortaya çıktığını söylüyor. Vaktiyle Yeşilçam’ın da bulunduğu Beyoğlu’nda sinema oyuncularına hayli sayıda yorgan diken usta, şimdiyse müşterilerinin birçoklarının yabancılar olduğunu belirtiyor. “Yabancılar işlerimize yorgan olarak bakmıyor, bir tablo olarak bakıyor” derken tümüyle Türk el zanaatı olan yorgancılığın geç kalınmış da olsa dünyaya tanıtılması gerektiğini söz ediyor: “Biz Türkiye’de esnaf olarak en epey vergi vermiş bir kısımız. İğneyle kuyu kazarak kazandığımızdan epeyce vergi verdik. Lakin devletimizden gereğince ilgi görmedik. Sayın Cumhurbaşkanımıza ise teşekkür ederiz, zira 2012’de yorgancılık zanaatının kaybolmaması için bize vergi muafiyeti getirdi. Artık de desteklenerek dünyaya açılmak istiyoruz. Kültür Bakanlığı’ndan yorgancılığın bir zanaat olduğunu tescil ettirdik lakin ilgi bekliyoruz.”
‘Yetiştirmek için çırak bulamıyoruz’
İstanbul’da bin, Anadolu’da 3 bin yorgancı kaldığını söyleyen Beşir usta, mesleği devam ettirecek çırak bulamamaktan yana sıkıntılı: “Ben bu dükkânda çıraklığa başladığımda Dursun ustayla 6 kişi çalışıyorduk. Beyoğlu’nda 25 yorgancı vardı. Sentetik hazır yorganlar 90’lardan daha sonra çıkmaya başladı. bu biçimdea kadar yorgancılık kuyumculuk üzereydi. Ama teknoloji karşısında mağlubiyete uğradık.”
‘Pamuk yorgan sağlıklıdır’
“Eskiden el işi yorganların yüzü, ipek satendi. Günümüzde ipek böcekciliği öldüğü için ipek saten kalmadı, artık hayli ender bulunuyor. Artık yorganlarda maalesef Çin malı polyester kullanılıyor” diyen Beşir usta, pamuk – yün yorganların fazlaca sağlıklı olduğunu anlattı: “Uzmanlardan öğrendiğimize göre, bizim yaptığımız pamuk, yün yorganlar hem sağlıklı hem ekonomik. Kışın sıcak, yazın serin fiyat. Yorganlarımızın fiyatı modeline nazaran bin ile 10 bin lira içinde.”
Koleksiyoner Ayça Sarc: Her biri başka şaheser
Ayça Sarc’ı bir koleksiyoner olarak İstanbul’da açtığı ve el üretimi yorganların sergilendiği “Yorganlar Fora” standından tanıyoruz. Uzun yıllar bankacılık yapan Ayça Sarc, yorgancılık dahil klâsik zanaatlara ilgisi ötürüsıyla hayatını dönüştürmüş. Öyküsünü dinliyoruz: “Kadim el sanatlarını icra eden zanaatkârların yeni kuşaklarca tanınması için bir müddetdir farkındalık gayeli sürdürülebilirlik projeleri hayata geçiriyorum. Azalmakta olan bu emektarların materyalleriyle kurdukları bağdan feyz alarak yerli üreticilerle dayanışan teşebbüsçü adımlar da atabildim. Çeşme Ovacık’taki tarla komşum Avcı Ailesi, bağ konutlarının sofrasından Ovasofra’yı hayata geçirirken, ben de kendimi yanıbaşlarında çiftçilik yaparken buldum, organik üretim yapıyorum.”
Anneanne yorganları
Ayça Sarc’ın el imali klâsik yorganlarla tanışıklığı, çocukluğuna dayanıyor: “El imali yorganlar çocukluğumda anneannemin meskeninin vazgeçilmeziydi. Bu yorganlara merakımın temelinde yatan, çocukluğun soğuk gecelerinde anne kucağı kadar sıcak bir hissi kaybetmeme isteğiydi. Bu hissiyatın peşinde biroldukça yorgan ustasıyla tanıştım, senelerca el emeği, göz parıltısı yorganlar biriktirdim. Koleksiyona katılan her yeni yorganla ustasının dirayet hikayesi, öbür ustaların direniş hikayelerine eklemlendi. Bu hikayelerin birikmesi, beni her biri başka şaheser olan bu yorganlardan daha epeyce büyüledi.”
‘Özellikleri nesilden jenerasyona aktarılmaları’
Ayça Sarc, klâsik el üretimi yorganların üstünlüğünü şöyleki anlattı: “Geleneksel yorganların temel özelliği, nesilden jenerasyona aktarılmaları. Bu özellik, onları eşsiz kılıyor. Her biri göz ışığı bu yorganları armağan eden de, ikram alan da aslında değer biliyor. Nesilden jenerasyona geçen her yorgan, yalnızca bir zanaatkârın usta işçiliğinin senelera meydan okuyuşu olarak görülmemeli; bu, bir yörenin, geleneğin de ne kadar sağlam temellere oturduğunun göstergesi. Tercihim, elyaf üzere sentetik malzemelerdense, yaşayan organik materyaller. İçi pamuk, dışı saten olan, üstünde nadide desenler bulunan klâsik yorganlar hem vücudumuzu birebir vakitte ruhumuzu sıcak tutuyor. Hazır yorganların hafifçeliğinde, uyku da yavaşça oluyor. El işlemeli saten yorganların tartısı altında, hudut sistemi rahatladığı için uykuya rahat dalıyorsunuz.”
‘Bu zanaat bilinsin’
Ayça Sarc, 2018’de “Yorganlar Fora” standını niye açtığını şöyleki anlattı: “İstanbul Teşvikiye’de, mahallemin yorgan ustası, nesillerdir bu zanaatin işçisi bedelli bir aile, müşteri azlığı niçiniyle dükkânı kapatınca, anladım ki bir şeyler yapmazsak, her birimizin ömrümüzün bir periyodundan tanışık olduğu bu nesneler yok olacaklar. Uzun müddettir toparladığım yorgan koleksiyonumun sergilendiği ‘Yorganlar Fora’ standı bu biçimde doğdu. Beşerler bu yorganları bilsinler, öbür dükkânlar kapanmasın istedim. Büyük ilgi nazarann stant, Mehry Mu ile işbirliğimize de vesile oldu. Farkındalık olduğu sürece bu meslekler de sürdürülebilecek. Güneş’in yorgan sanatından ilham alarak tasarladığı çantalar da bunun ispatı. bir daha de klâsik zanaatların ustalarının desteklenmesi lazım.”