Ege Doğaç Erdoğan – İki dünya şampiyonunu (Almanya ve İspanya) mucizevi bir biçimde devirerek küme birincisi olarak son 16’ya kalan Japonya, yalnızca alanda değil, tribünlerde de şaşırtmaya devam ediyor. Açılış maçında kendi ekipleri oynamıyor bulunmasına karşın, maçtan daha sonra stadyumu temizlemeye koyulan Japon futbolseverler, Katar ve dünya kamuoyu tarafınca takdir görmüştü…
Yenildikleri maçlar daha sonrasında bile bu alışkanlıklarını sürdüren Japonların stadyum temizlerken çekilen manzaraları, artık “Dünya Kupası klasikleri” listesinde yerini almış durumda. Çünkü yalnızca taraftarların değil, Japon futbolcuların bile yedek kulübesine kadar temizlediği, Katarlı paklık nazaranvlilerine kuğu biçiminde origamiler eşliğinde teşekkür notu bıraktıları da konuşuluyor her platformda. Üstelik Japon taraftarların bu hoş hareketi, daha evvelki Dünya Kupası turnuvalarında da gündeme gelmişti. Pekala, Japonların bu geleneğinin altında yatan sosyolojik sebepler neler? Gelin biraz bunu irdeleyelim.
Bir dünya görüşü
Dünyanın hayranlıkla izlediği ve övgü dolu sözlerle haberleştirdiği bu Japon geleneğinin temelinde yatan kültür, aslında olumsuz yanlarıyla da toplum ve bireyleri etkileyebiliyor. Japon kültürü, Batı’nın tam bilakis, kolektivist bir anlayışa dayanır. Bireyi temel alan liberalizm ideolojisinden çok toplumu öne koyan konformist hayat görüşüne sahip bir ülkeden bahsediyoruz.
‘Sorgusuz itaat’
2017 yılında bir lise öğrencisinin açtığı dava, İngiliz basınında yer bulmuştu… 18 yaşındaki bir Japon kız öğrenci, okul idaresi saçını siyaha boyamaya zorlandığı için saçında ve baş derisinde yaralar oluştuğunu argüman ediyordu. Japonya’da saçınızın doğal renginin siyah olmadığını bebeklik fotoğraflarıyla kanıtlamadığınız sürece diğer bir renk saçla okula gitmeniz mümkün değil.
Bu manada, küçük yaştan itibaren geleneklere, toplumun kurallarına “sorgusuz itaat” kültürüyle yetişen Japonların, ferdi özgürlüklerden yoksun kaldığı söylenebilir. 1868 – 1912 yılları ortası İmparator Meiji’nin gerçekleştirdiği ihtilal niteliğindeki değişimler, Japonya’yı çağdaş dünyaya yakınlaştırsa da, hala Japon toplumunun DNA’sında Meiji devri öncesinin alışkanlıkları yerini koruyor.
Bu stil disiplinli bir eğitim sisteminin olumsuz olduğu kadar olumlu yanları da yok değil. “Faydacılık” (Utilitarianism) anlayışına nazaran, azamî sayıda kişi için azamî menfaat elde etmenin yolu, toplumsal dayanışmadan geçmekte. Buna uygun halde hayat şeklini benimsemiş bireyler ise tıpkı son günlerde olduğu üzere, stadyum paklığı üslubu toplumun geneline fayda sağlayacak aksiyonları ifa etmekten geri kalmaz.
Tabii konformist bilince sahip bireylerin oluşturduğu bir toplumda “free rider” (beleşçilik) sorunu de taban düzeyde kalıyor. Çünkü oburlarının yaptıklarından “emek masraftan yararlanma” kanısı akla dahi gelmez. Eğitim düzeyi düşük toplumlarda çağdışı kalmış geleneklere körü körüne bağlı kalmakla, Japonya üzere harikulâde yüksek eğitim düzeyine sahip toplumlarda rasyonel fikrin kılavuzluk ettiği normlara bağlı kalmak hayli farklıdır. ötürüsıyla paklığa bu açıdan bakıp, Japonları takdir etmemek olağan olarak mümkün değil. Ayrıyeten bir Katarlı fenomenin çektiği görüntüde, “niçin burayı temizliyorsunuz?” sorusuna karşılık “Biz Japonlar, gittiğimiz yerleri sahipleniriz, oralara hürmet duyarız” cevabını vermesi de bir öteki farklı istikametti kuşkusuz… Temelinde yatan ne olursa olsun, gerimizi temizlememiz gerektiğini dünyaya her 4 yılda bir öğreten Japonlara minnettar kalmalıyız.
Tsubasa bile bencil değildi!
2012 yılında Kulüpler Dünya Kupası için Japonya’ya giden İspanyol futbolcu Fernando Torres, kendisini futbola başlamaya iten niçinin bir Japon çizgi sineması olduğunu söylemişti. Ülkemizde “Küçük Golcü” ismiyle yayınlanan “Kaptan Tsubasa” belki de milyonlarca çocuğa futbol aşkı aşılayan bir Japon mangasıdır (çizgi roman). Tsubasa takım oyununa epey değer verirken, rakibi Hygua ise egoist oynadığı için daima eleştirilir. Çizgi sinemalarda bile bireycilikten çok toplumcu anlayış işlenmiştir.
İmparatora olan bağlılık!
Meiji onarımı olarak tarihte yer alan çağdaşlaşma atılımı Japonya’yı feodal yapıdan kıymetli ölçüde kurtarmış olsa dahi imparatora olan bağlılıkları tartışılmaz düzeydedir. Japonların konformist zihin yapısının en çarpıcı örneklerinden biri 2. Dünya Savaşı sırasında nazaranv yapan kamikaze pilotlarıdır. Canını hiçe sayarak düşman gemilerine uçağını çarparak ziyan vermeyi amaçlayan kamikaze atakları, ABD donanmasını şoke etmiştir. Japonca’da “teslim olma” tabiri olmadığı için son Japon askeri ölene dek savaşa devam edecekleri korkusu müttefikleri sarmıştır.
Yenildikleri maçlar daha sonrasında bile bu alışkanlıklarını sürdüren Japonların stadyum temizlerken çekilen manzaraları, artık “Dünya Kupası klasikleri” listesinde yerini almış durumda. Çünkü yalnızca taraftarların değil, Japon futbolcuların bile yedek kulübesine kadar temizlediği, Katarlı paklık nazaranvlilerine kuğu biçiminde origamiler eşliğinde teşekkür notu bıraktıları da konuşuluyor her platformda. Üstelik Japon taraftarların bu hoş hareketi, daha evvelki Dünya Kupası turnuvalarında da gündeme gelmişti. Pekala, Japonların bu geleneğinin altında yatan sosyolojik sebepler neler? Gelin biraz bunu irdeleyelim.
Bir dünya görüşü
Dünyanın hayranlıkla izlediği ve övgü dolu sözlerle haberleştirdiği bu Japon geleneğinin temelinde yatan kültür, aslında olumsuz yanlarıyla da toplum ve bireyleri etkileyebiliyor. Japon kültürü, Batı’nın tam bilakis, kolektivist bir anlayışa dayanır. Bireyi temel alan liberalizm ideolojisinden çok toplumu öne koyan konformist hayat görüşüne sahip bir ülkeden bahsediyoruz.
‘Sorgusuz itaat’
2017 yılında bir lise öğrencisinin açtığı dava, İngiliz basınında yer bulmuştu… 18 yaşındaki bir Japon kız öğrenci, okul idaresi saçını siyaha boyamaya zorlandığı için saçında ve baş derisinde yaralar oluştuğunu argüman ediyordu. Japonya’da saçınızın doğal renginin siyah olmadığını bebeklik fotoğraflarıyla kanıtlamadığınız sürece diğer bir renk saçla okula gitmeniz mümkün değil.
Bu manada, küçük yaştan itibaren geleneklere, toplumun kurallarına “sorgusuz itaat” kültürüyle yetişen Japonların, ferdi özgürlüklerden yoksun kaldığı söylenebilir. 1868 – 1912 yılları ortası İmparator Meiji’nin gerçekleştirdiği ihtilal niteliğindeki değişimler, Japonya’yı çağdaş dünyaya yakınlaştırsa da, hala Japon toplumunun DNA’sında Meiji devri öncesinin alışkanlıkları yerini koruyor.
Bu stil disiplinli bir eğitim sisteminin olumsuz olduğu kadar olumlu yanları da yok değil. “Faydacılık” (Utilitarianism) anlayışına nazaran, azamî sayıda kişi için azamî menfaat elde etmenin yolu, toplumsal dayanışmadan geçmekte. Buna uygun halde hayat şeklini benimsemiş bireyler ise tıpkı son günlerde olduğu üzere, stadyum paklığı üslubu toplumun geneline fayda sağlayacak aksiyonları ifa etmekten geri kalmaz.
Tabii konformist bilince sahip bireylerin oluşturduğu bir toplumda “free rider” (beleşçilik) sorunu de taban düzeyde kalıyor. Çünkü oburlarının yaptıklarından “emek masraftan yararlanma” kanısı akla dahi gelmez. Eğitim düzeyi düşük toplumlarda çağdışı kalmış geleneklere körü körüne bağlı kalmakla, Japonya üzere harikulâde yüksek eğitim düzeyine sahip toplumlarda rasyonel fikrin kılavuzluk ettiği normlara bağlı kalmak hayli farklıdır. ötürüsıyla paklığa bu açıdan bakıp, Japonları takdir etmemek olağan olarak mümkün değil. Ayrıyeten bir Katarlı fenomenin çektiği görüntüde, “niçin burayı temizliyorsunuz?” sorusuna karşılık “Biz Japonlar, gittiğimiz yerleri sahipleniriz, oralara hürmet duyarız” cevabını vermesi de bir öteki farklı istikametti kuşkusuz… Temelinde yatan ne olursa olsun, gerimizi temizlememiz gerektiğini dünyaya her 4 yılda bir öğreten Japonlara minnettar kalmalıyız.
Tsubasa bile bencil değildi!
2012 yılında Kulüpler Dünya Kupası için Japonya’ya giden İspanyol futbolcu Fernando Torres, kendisini futbola başlamaya iten niçinin bir Japon çizgi sineması olduğunu söylemişti. Ülkemizde “Küçük Golcü” ismiyle yayınlanan “Kaptan Tsubasa” belki de milyonlarca çocuğa futbol aşkı aşılayan bir Japon mangasıdır (çizgi roman). Tsubasa takım oyununa epey değer verirken, rakibi Hygua ise egoist oynadığı için daima eleştirilir. Çizgi sinemalarda bile bireycilikten çok toplumcu anlayış işlenmiştir.
İmparatora olan bağlılık!
Meiji onarımı olarak tarihte yer alan çağdaşlaşma atılımı Japonya’yı feodal yapıdan kıymetli ölçüde kurtarmış olsa dahi imparatora olan bağlılıkları tartışılmaz düzeydedir. Japonların konformist zihin yapısının en çarpıcı örneklerinden biri 2. Dünya Savaşı sırasında nazaranv yapan kamikaze pilotlarıdır. Canını hiçe sayarak düşman gemilerine uçağını çarparak ziyan vermeyi amaçlayan kamikaze atakları, ABD donanmasını şoke etmiştir. Japonca’da “teslim olma” tabiri olmadığı için son Japon askeri ölene dek savaşa devam edecekleri korkusu müttefikleri sarmıştır.