Ayşe Özdemir – Kanal D Ana Haber İşaret Lisanı Tercümanı olarak bakılırsav yapan ve Dokuz Eylül Üniversitesi İngilizce İşletme Bölümü’nde tahsil goren Venüs Asdemir, işitme engelli bir ailenin tek çocuğu. Memur anne – baba Elif ve Hayri Asdemir, 1999’da dünyaya gelen kızlarının işitme engelli olmayacağını doğumundan evvel tabipten öğrenmişler. Türk İşaret Dili’ni çocukken öğrenen Venüs Asdemir sorularımızı yanıtladı.
İşaret lisanını nasıl öğrendin?
İşitme engelliler bana Coda diyorlar, bunun manası annesiyle babası işitme engelli olan ve bu kültürde yetişen birey demek. Küçükken annem ve babam bende daima merak uyandırırdı. Kendileri ya da arkadaslarıyla olan irtibatlarını, yuz tabirlerini, jest ve mimiklerini izlerdim, ne konuştuklarını kendimce iddia etmeye çalışır daha sonra ayna karşısına geçip onları taklit ederdim. İşaret lisanını tam olarak hangi yaşta, nasıl öğrendiğimi hatırlamıyorum. Anneme sorduğumda yalnızca daima onları dikkatlice izlediğimi, kendi kendime anlamsız hareketler yaptığımı lakin bana bu lisanı öğretmediklerini söylüyor. Sanırım insanın anadilini konuşmaya başlaması üzere bir durum. Ortaokula geldiğimde de veli toplantılarında anneme tercümanlık yaptığımı hatırlıyorum.
Ailede konuşabileceğin kimse yok muydu?
Anneannem işitme engelli değildi. Çocukluğumdan üniversite hayatıma kadar konuşan anneannemin varlığı en büyük bahtım oldu. Konutumuzda işiten birey olarak yalnızca anneannem vardı. Kendimi annemle babama daima işaret lisanıyla söz ederken, anneannemle doyasıya konuşabildiğim için topluma karşı bir eksiklik hissetmedim. Her sorumun yanıtını emekli bir sınıf öğretmeni olan anneannemden öğrenebiliyordum, dayanağını ve varlığını daima yanımda hissettim. Işık ortasında yatsın, ona epey şey borçluyum.
İşitme engelliler toplumsal hayatta ne üzere meselelerle karşılaşıyorlar?
İşitme engelli bireyler ömrün her alanında irtibat sorunu ile uğraş etmek zorunda kalıyor. Sıhhat, eğitim, kamu kuruluşları, bankalar, tapu daireleri, noterler üzere aklınıza gelebilecek her yerde. Alışılmış en başta sıhhat hizmetine erişimde kuvvetlik çekiyorlar. Zira işaret lisanı tercümanlığı hizmeti veren hastaneler kısıtlı. Büyük kentlerde yaşayanlar için sıhhat hizmeti biraz daha erişilebilir olsa da küçük yerlerde yok denecek kadar az. Tabiplere kendilerini tabir etmekte fazlaca zorlanıyorlar, bu yüzden yazarak irtibat kurulmaya çalışılıyor ancak muayene müddetinin kısa olması ve işitme engellilerin okuma yazma bilgisi gerçek irtibat kurulmasına elverişli değil. Haliyle sıhhatte kamu hizmetlerinden rahatlıkla faydalanamıyorlar. Aslında onlar için birtakım meslek kümelerinde işaret lisanının temel düzeyde bilinmesi bile kâfi olacaktır.
Ulaşımda durum nasıl?
bir daha ulaşım alanında da önemli sıkıntılarla karşılaşıyorlar. Zira birtakım ulaşım araçlarında yalnızca anons yapılıyor, görsel hiç bir bilgilendirme olmayabiliyor. Bir örnek vermek gerekirse, işitme engelli bir arkadaşım havalimanında biletinde yazan saatte kapı numarası önünde beklerken anons yapılmış ve anonsta kapı numarasının değiştiği söylenmiş fakat kendisi bu anonsu duyamadığı için uçağı kaçırmış. Havalimanlarında işitme engelli bireyler için tercümanlık takviyesi olması, bu üzere son dakika değişiklikleri, bilet satın alımı ya da iptali için bağlantı kurulmasına yardımcı olacaktır. Ayrıyeten şehirlerarası otobüs seyahatlerinde da muavinler sesli olarak mola verildiğini söyler bildiğiniz üzere. Bu üzere durumlar, işitme engelli bireyler için pek zorlayıcı oluyor.”
‘Farkındalık bekliyorlar’
“Günlük hayatta işitme engelli biriyle sohbet ederken sık sık diğerlerinin bakışlarına şahit oluyorum. Beşerler ister istemez bize bakıyorlar ve merak ediyorlar. İşitme engellilere bu biçimde durumlarda ne hissettiklerini sorduğumda, birinci başlarda rahatsız olduklarını lakin daha sonra olağan gelmeye başladığını söylüyorlar. ‘Keşke bizim lisanımızı bilseler ve bizimle bağlantıya geçebilseler’ diyorlar. Şu an onlar için eskiye göre fazlaca fazla toplumsal sorumluluk projesi ve farkındalık şuuru var. Televizyon ve medya kesiminde onların lisanına de yer verilen reklam sayısının artışı, yerli diziler ve ana haberlerde çeviri hizmeti sunulması üzere sebeplerden dolayı epeyce sayıda kişi onların toplumuna karşı şuurlu ve işaret lisanını öğrenmeye istekli.”
‘Kültürel eksiklik hissediyorlar’
“İşitme engelliler, kültürel manada turistik seyahatlere ya da müze, tiyatro üzere etkinliklere katılmak istediklerinde tercümanlık takviyesine gereksinim duyuyorlar.
Bu cins etkinliklerde bulunmak duyamamaları sebebiyle onlara sıkıcı gelebiliyor. Bu yüzden kendilerini kültürel bakımdan da eksik hissedebiliyorlar. Bu üzere faaliyelerde Türk İşaret Dili’ni bilen bir rehber, onların bağlantı
sorununu ortadan kaldırabilir.”
‘Her yerden arkadaş ediniyorlar’
“İşitme engelliler, birebir durumdaki başka bireylerle hayli kolay arkadaş olabiliyorlar. Dışa dönükler ve kendi ortalarında sosyaller. Bu yüzden diğer kentlerden hatta öbür ülkelerden arkadaşları olabiliyor. Alanya’da yaşarken bizi yolda bakılırsan Rus asıllı işitme engelli aileyle tanışıp dost olduk ve onlar çabucak sonrasında bizi Rusya’da ağırladılar.”
‘Kendilerine mahsus bir kültürleri var’
“Çoğu engelli bireyin eğitim ömrü karşılaşılan maniler niçiniyle fazla uzun sürmüyor maalesef. Buna bağlı olarak okuma yazmada ve irtibat kurmada kuvvetlikler yaşıyorlar. Lakin öte yandan işitme engellilerin kendilerine mahsus bir kültürleri var. örneğin bizler, genelde akşam 10’dan daha sonra fazlaca acil olmadıkça öteki birini telefonla aramaktan çekiniriz. Zira aradığımız kişiyi rahatsız edeceğimizi düşünürüz. Lakin onlar bu mevzuda hayli rahatlar. Sizi günün her saatinde manzaralı arayabilirler. Değerli bir bahis bulunmasına gerek yok, yalnızca konuşmak için bile olabilir.”
İşaret lisanını nasıl öğrendin?
İşitme engelliler bana Coda diyorlar, bunun manası annesiyle babası işitme engelli olan ve bu kültürde yetişen birey demek. Küçükken annem ve babam bende daima merak uyandırırdı. Kendileri ya da arkadaslarıyla olan irtibatlarını, yuz tabirlerini, jest ve mimiklerini izlerdim, ne konuştuklarını kendimce iddia etmeye çalışır daha sonra ayna karşısına geçip onları taklit ederdim. İşaret lisanını tam olarak hangi yaşta, nasıl öğrendiğimi hatırlamıyorum. Anneme sorduğumda yalnızca daima onları dikkatlice izlediğimi, kendi kendime anlamsız hareketler yaptığımı lakin bana bu lisanı öğretmediklerini söylüyor. Sanırım insanın anadilini konuşmaya başlaması üzere bir durum. Ortaokula geldiğimde de veli toplantılarında anneme tercümanlık yaptığımı hatırlıyorum.
Ailede konuşabileceğin kimse yok muydu?
Anneannem işitme engelli değildi. Çocukluğumdan üniversite hayatıma kadar konuşan anneannemin varlığı en büyük bahtım oldu. Konutumuzda işiten birey olarak yalnızca anneannem vardı. Kendimi annemle babama daima işaret lisanıyla söz ederken, anneannemle doyasıya konuşabildiğim için topluma karşı bir eksiklik hissetmedim. Her sorumun yanıtını emekli bir sınıf öğretmeni olan anneannemden öğrenebiliyordum, dayanağını ve varlığını daima yanımda hissettim. Işık ortasında yatsın, ona epey şey borçluyum.
İşitme engelliler toplumsal hayatta ne üzere meselelerle karşılaşıyorlar?
İşitme engelli bireyler ömrün her alanında irtibat sorunu ile uğraş etmek zorunda kalıyor. Sıhhat, eğitim, kamu kuruluşları, bankalar, tapu daireleri, noterler üzere aklınıza gelebilecek her yerde. Alışılmış en başta sıhhat hizmetine erişimde kuvvetlik çekiyorlar. Zira işaret lisanı tercümanlığı hizmeti veren hastaneler kısıtlı. Büyük kentlerde yaşayanlar için sıhhat hizmeti biraz daha erişilebilir olsa da küçük yerlerde yok denecek kadar az. Tabiplere kendilerini tabir etmekte fazlaca zorlanıyorlar, bu yüzden yazarak irtibat kurulmaya çalışılıyor ancak muayene müddetinin kısa olması ve işitme engellilerin okuma yazma bilgisi gerçek irtibat kurulmasına elverişli değil. Haliyle sıhhatte kamu hizmetlerinden rahatlıkla faydalanamıyorlar. Aslında onlar için birtakım meslek kümelerinde işaret lisanının temel düzeyde bilinmesi bile kâfi olacaktır.
Ulaşımda durum nasıl?
bir daha ulaşım alanında da önemli sıkıntılarla karşılaşıyorlar. Zira birtakım ulaşım araçlarında yalnızca anons yapılıyor, görsel hiç bir bilgilendirme olmayabiliyor. Bir örnek vermek gerekirse, işitme engelli bir arkadaşım havalimanında biletinde yazan saatte kapı numarası önünde beklerken anons yapılmış ve anonsta kapı numarasının değiştiği söylenmiş fakat kendisi bu anonsu duyamadığı için uçağı kaçırmış. Havalimanlarında işitme engelli bireyler için tercümanlık takviyesi olması, bu üzere son dakika değişiklikleri, bilet satın alımı ya da iptali için bağlantı kurulmasına yardımcı olacaktır. Ayrıyeten şehirlerarası otobüs seyahatlerinde da muavinler sesli olarak mola verildiğini söyler bildiğiniz üzere. Bu üzere durumlar, işitme engelli bireyler için pek zorlayıcı oluyor.”
‘Farkındalık bekliyorlar’
“Günlük hayatta işitme engelli biriyle sohbet ederken sık sık diğerlerinin bakışlarına şahit oluyorum. Beşerler ister istemez bize bakıyorlar ve merak ediyorlar. İşitme engellilere bu biçimde durumlarda ne hissettiklerini sorduğumda, birinci başlarda rahatsız olduklarını lakin daha sonra olağan gelmeye başladığını söylüyorlar. ‘Keşke bizim lisanımızı bilseler ve bizimle bağlantıya geçebilseler’ diyorlar. Şu an onlar için eskiye göre fazlaca fazla toplumsal sorumluluk projesi ve farkındalık şuuru var. Televizyon ve medya kesiminde onların lisanına de yer verilen reklam sayısının artışı, yerli diziler ve ana haberlerde çeviri hizmeti sunulması üzere sebeplerden dolayı epeyce sayıda kişi onların toplumuna karşı şuurlu ve işaret lisanını öğrenmeye istekli.”
‘Kültürel eksiklik hissediyorlar’
“İşitme engelliler, kültürel manada turistik seyahatlere ya da müze, tiyatro üzere etkinliklere katılmak istediklerinde tercümanlık takviyesine gereksinim duyuyorlar.
Bu cins etkinliklerde bulunmak duyamamaları sebebiyle onlara sıkıcı gelebiliyor. Bu yüzden kendilerini kültürel bakımdan da eksik hissedebiliyorlar. Bu üzere faaliyelerde Türk İşaret Dili’ni bilen bir rehber, onların bağlantı
sorununu ortadan kaldırabilir.”
‘Her yerden arkadaş ediniyorlar’
“İşitme engelliler, birebir durumdaki başka bireylerle hayli kolay arkadaş olabiliyorlar. Dışa dönükler ve kendi ortalarında sosyaller. Bu yüzden diğer kentlerden hatta öbür ülkelerden arkadaşları olabiliyor. Alanya’da yaşarken bizi yolda bakılırsan Rus asıllı işitme engelli aileyle tanışıp dost olduk ve onlar çabucak sonrasında bizi Rusya’da ağırladılar.”
‘Kendilerine mahsus bir kültürleri var’
“Çoğu engelli bireyin eğitim ömrü karşılaşılan maniler niçiniyle fazla uzun sürmüyor maalesef. Buna bağlı olarak okuma yazmada ve irtibat kurmada kuvvetlikler yaşıyorlar. Lakin öte yandan işitme engellilerin kendilerine mahsus bir kültürleri var. örneğin bizler, genelde akşam 10’dan daha sonra fazlaca acil olmadıkça öteki birini telefonla aramaktan çekiniriz. Zira aradığımız kişiyi rahatsız edeceğimizi düşünürüz. Lakin onlar bu mevzuda hayli rahatlar. Sizi günün her saatinde manzaralı arayabilirler. Değerli bir bahis bulunmasına gerek yok, yalnızca konuşmak için bile olabilir.”