- Katılım
- 30 May 2021
- Mesajlar
- 2,935
*Mahfi Eğilmez
Faiz, iktisatta ve finansta, tasarruf sahibinin parasını ödünç olarak gereksinim sahibine kullandırmasının bedeli olarak tanımlanır. bir daha iktisatta ele alındığı üzere para da bir mal üzere kabul edilirse, faiz, parayı diğerine kullandırmanın kirası olarak düşünülebilir. Faizin bir epey çeşidi vardır: sıradan faiz, bileşik faiz, mukavele faizi, yasal faiz, temerrüt faizi, nominal faiz, net nominal faiz, gerçek faiz. Faiz hesabı ödünç verilen paranın (ya da para yerine geçen altın üzere varlıkların) vadesine bakılırsa yapılır: Günlük faiz, haftalık faiz, aylık faiz, yıllık faiz üzere. Bizi burada ilgilendiren üç tane faiz tipi var: Nominal faiz, net nominal faiz ve gerçek faiz. Evvel bunları tanımlayalım:
Nominal Faiz: Bankaların mevduata uygulayacaklarını deklare ettikları faiz nominal faizdir. Örneğin bir banka 1 yıl vadeli mevduata % 20 faiz vereceğini açıklamışsa bu nominal faizdir.
Net Nominal Faiz: Bankaların deklare ettikları nominal faizden vade sonunda gelir vergisi stopajı yapılıyor. TL mevduatta elde edilen faiz gelirinden, 1 yıla kadar vadeli mevduattan % 3 gelir vergisi stopajı kelam konusu. Mevduat sahibinin eline geçen faiz getirisi bu kesintiden daha sonraki meblağdır. Buna net nominal faiz diyoruz (1 yıl vadeli % 20 nominal faizli mevduatta vergi daha sonrası net nominal faiz oranı yaklaşık % 19,4 ediyor.)
Gerçek Faiz: Nominal faizden enflasyonun etkisinin giderilmesi yoluyla hesaplanan faizdir. Bir manada periyot sonunda ele geçecek olan faizin satın alma gücündeki değişimden arındırılmasıyla hesaplanmış faiz demektir. Burada hesaba katılması gereken enflasyon oranı paranın yatırıldığı anda geçerli olan enflasyon oranı değil periyot sonunda geçerli olması beklenen enflasyon oranıdır. Buna “beklenen enflasyon” deniyor.
Bu hesaplama piyasada çoklukla nominal faizden enflasyon tesiri arındırılarak yapılıyor. halbuki doğrusu net nominal faizden enflasyonu arındırarak hesaplanmasıdır.
Gerçek faiz şöyleki bir formülle hesaplanır:
Gerçek faiz = (1 + Net Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon) -1
Bankanın yıllık mevduata % 20 nominal faiz verdiğini düşünelim. Bunun gelir vergisi stopajı daha sonrasındaki net oranı % 3’tür. Mevduat hesabının açıldığı tarihte 12 aylık enflasyon oranının (TÜFE) % 48,7 olduğunu ve bir yıllık vadenin sonunda bu oranın % 30 olmasının beklendiğini var iseyalım. Bu durumda gerçek faiz hesabı şu biçimde yapılır:
Gerçek Faiz = (1 + 0,194) / (1 + 0,30) – 1 = – 8,2. Bu durumda önemli oranda (% – 8,2) negatif gerçek faiz kelam konusu olacak demektir. Şayet yılsonunda enflasyon beklendiği üzere değil de örneğin bu yıl olduğu üzere % 48,7 oranında çıkarsa bu biçimde gerçek faiz % – 19,7 olacak demektir.
Gerçek faizin negatif olması iki manaya gelir: (1) Tasarruf sahibi, parasını ödünç vermesi karşılığında enflasyona karşı korunmamış, kaybetmiş olur. (2) Tasarruf sahibinin tasarrufundan hisse alınıp borçlanan bireylere aktarılmış olur. Bu durumda devlet tasarruf yapanı cezalandırmış, borçlananı ödüllendirmiş olur.
Evvelden nominal faizden alınan gelir vergisi stopajı % 15 – 20 iken bu hissesi devlet alırdı ve buna rağmen faiz gerçek olarak müspet olurdu, tasarruf sahibi de enflasyona karşı korunmanın yanı sıra devletine vergi ödemiş olurdu. Bugünkü sistemde tasarruf sahibi ziyan ederken, devletin faizden aldığı vergi % 3’e düşmüş durumda olduğu için, tasarruf sahibinin borç verdiği parayla borç alana para aktarmış oluyor.
Türkiye’nin temel problemlerinden birisi iç tasarruflarının yatırımlarına yetmemesidir. Yatırımlarla iç tasarruflar içinde tasarruflar aleyhine oluşan fark cari açıktır. Bu açığı kapatmanın iki yolu vardır: Birincisi yatırımları düşürmektir. Bu yola girilirse büyüme de düşer. İkincisi de iç tasarrufları artırmaktır. Bunun yolu enflasyonun üzerinde (pozitif) gerçek faiz varmekten geçer. Şayet bir yandan süratli büyümek bir yandan da cari açığı düşürmek hedefleniyorsa bunun yolu ikinci tekniği seçerek iç tasarrufları artırmaya çalışmaktan geçer.
Üstte deklare ettiğımız üzere tasarruf sahibinin cezalandırıldığı, borç alanın ödüllendirildiği bir sistemde iç tasarrufların artmayacağı açıktır. O niçinle bu biçimde bir tertipte cari açık kapatılamaz.
*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır
Faiz, iktisatta ve finansta, tasarruf sahibinin parasını ödünç olarak gereksinim sahibine kullandırmasının bedeli olarak tanımlanır. bir daha iktisatta ele alındığı üzere para da bir mal üzere kabul edilirse, faiz, parayı diğerine kullandırmanın kirası olarak düşünülebilir. Faizin bir epey çeşidi vardır: sıradan faiz, bileşik faiz, mukavele faizi, yasal faiz, temerrüt faizi, nominal faiz, net nominal faiz, gerçek faiz. Faiz hesabı ödünç verilen paranın (ya da para yerine geçen altın üzere varlıkların) vadesine bakılırsa yapılır: Günlük faiz, haftalık faiz, aylık faiz, yıllık faiz üzere. Bizi burada ilgilendiren üç tane faiz tipi var: Nominal faiz, net nominal faiz ve gerçek faiz. Evvel bunları tanımlayalım:
Nominal Faiz: Bankaların mevduata uygulayacaklarını deklare ettikları faiz nominal faizdir. Örneğin bir banka 1 yıl vadeli mevduata % 20 faiz vereceğini açıklamışsa bu nominal faizdir.
Net Nominal Faiz: Bankaların deklare ettikları nominal faizden vade sonunda gelir vergisi stopajı yapılıyor. TL mevduatta elde edilen faiz gelirinden, 1 yıla kadar vadeli mevduattan % 3 gelir vergisi stopajı kelam konusu. Mevduat sahibinin eline geçen faiz getirisi bu kesintiden daha sonraki meblağdır. Buna net nominal faiz diyoruz (1 yıl vadeli % 20 nominal faizli mevduatta vergi daha sonrası net nominal faiz oranı yaklaşık % 19,4 ediyor.)
Gerçek Faiz: Nominal faizden enflasyonun etkisinin giderilmesi yoluyla hesaplanan faizdir. Bir manada periyot sonunda ele geçecek olan faizin satın alma gücündeki değişimden arındırılmasıyla hesaplanmış faiz demektir. Burada hesaba katılması gereken enflasyon oranı paranın yatırıldığı anda geçerli olan enflasyon oranı değil periyot sonunda geçerli olması beklenen enflasyon oranıdır. Buna “beklenen enflasyon” deniyor.
Bu hesaplama piyasada çoklukla nominal faizden enflasyon tesiri arındırılarak yapılıyor. halbuki doğrusu net nominal faizden enflasyonu arındırarak hesaplanmasıdır.
Gerçek faiz şöyleki bir formülle hesaplanır:
Gerçek faiz = (1 + Net Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon) -1
Bankanın yıllık mevduata % 20 nominal faiz verdiğini düşünelim. Bunun gelir vergisi stopajı daha sonrasındaki net oranı % 3’tür. Mevduat hesabının açıldığı tarihte 12 aylık enflasyon oranının (TÜFE) % 48,7 olduğunu ve bir yıllık vadenin sonunda bu oranın % 30 olmasının beklendiğini var iseyalım. Bu durumda gerçek faiz hesabı şu biçimde yapılır:
Gerçek Faiz = (1 + 0,194) / (1 + 0,30) – 1 = – 8,2. Bu durumda önemli oranda (% – 8,2) negatif gerçek faiz kelam konusu olacak demektir. Şayet yılsonunda enflasyon beklendiği üzere değil de örneğin bu yıl olduğu üzere % 48,7 oranında çıkarsa bu biçimde gerçek faiz % – 19,7 olacak demektir.
Gerçek faizin negatif olması iki manaya gelir: (1) Tasarruf sahibi, parasını ödünç vermesi karşılığında enflasyona karşı korunmamış, kaybetmiş olur. (2) Tasarruf sahibinin tasarrufundan hisse alınıp borçlanan bireylere aktarılmış olur. Bu durumda devlet tasarruf yapanı cezalandırmış, borçlananı ödüllendirmiş olur.
Evvelden nominal faizden alınan gelir vergisi stopajı % 15 – 20 iken bu hissesi devlet alırdı ve buna rağmen faiz gerçek olarak müspet olurdu, tasarruf sahibi de enflasyona karşı korunmanın yanı sıra devletine vergi ödemiş olurdu. Bugünkü sistemde tasarruf sahibi ziyan ederken, devletin faizden aldığı vergi % 3’e düşmüş durumda olduğu için, tasarruf sahibinin borç verdiği parayla borç alana para aktarmış oluyor.
Türkiye’nin temel problemlerinden birisi iç tasarruflarının yatırımlarına yetmemesidir. Yatırımlarla iç tasarruflar içinde tasarruflar aleyhine oluşan fark cari açıktır. Bu açığı kapatmanın iki yolu vardır: Birincisi yatırımları düşürmektir. Bu yola girilirse büyüme de düşer. İkincisi de iç tasarrufları artırmaktır. Bunun yolu enflasyonun üzerinde (pozitif) gerçek faiz varmekten geçer. Şayet bir yandan süratli büyümek bir yandan da cari açığı düşürmek hedefleniyorsa bunun yolu ikinci tekniği seçerek iç tasarrufları artırmaya çalışmaktan geçer.
Üstte deklare ettiğımız üzere tasarruf sahibinin cezalandırıldığı, borç alanın ödüllendirildiği bir sistemde iç tasarrufların artmayacağı açıktır. O niçinle bu biçimde bir tertipte cari açık kapatılamaz.
*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır