Gonca Kocabaş / Milliyet.com.tr – Yaklaşık 2 yıldır süren koronavirüs pandemisinin getirdiği telaşları ve aksilikleri çabucak hemen atlamamışken şimdilerde de insanlık savaşın soğukluğuyla sınanıyor. Bilhassa çocuklara savaşlar hakkında açıklama yapmak ve bilgi vermek sıkıntı olsa da yaşlarına uygun bilgilendirmede bulunmak da kıymetli. Savaşlar yetişkinler için bile korkutucu ve telaş vericiyken, çocukların bu olaylar karşısında neler yaşayabileceklerini kestirim etmek fazlaca çok kolay. Bu sebeple çocuklara savaşların nasıl anlatılması gerektiğini Uzman Ruhsal Danışman Enes Çelik’e sorduk.
Çocuklara savaşın ne olduğunu anlatırken çocuğun gelişim periyodu göz önünde bulundurulmasının ehemmiyetini vurgulayan Enes Çelik, farklı okul devrindeki çocukların bilişsel seviyelerinin tıpkı olmayacağının altını çizdi. Savaşla ilgili konuşmaları anne-babaların başlatmamaları gerektiğini söyleyen Çelik, “Çocuklar bu bahse merak duyduklarında kesinlikle ebeveynlerine sorular yöneltecekler. Bizlerin yönetemediği korku ve endişelerin onlar tarafınca yönetilmesini beklemek yanlışsız olmayacak. Çocuklar ortalama 6 yaşına kadar hayata somut bakarlar ve her şeyi somut olarak anlamaya çalışırlar, hayatı oyunla öğrenir. bu vakitte çocuklar soyut düşünemedikleri için olaylar ve durumlar somutlaştırılmalı” dedi.
‘GÖRDÜKLERİYLE KENDİ YAŞANTISI ORTASINDA BAĞ KURAR’
Çocukların vefat kavramını bilmediklerini söyleyen Çelik, “Savaş kavramı da birebir vefat üzere çocuğun anlamlandıramadığı fakat medya aracılığıyla ve ebeveyn reaksiyonlarıyla maruz kaldığı soyut bir durum. Çocuklara detaylı açıklamalarda bulunmak ve gündem oluşturmak yerine yaşantı yoluyla öğrenmesine fırsat verebiliriz. Okul öncesi periyot ve ilkokul periyodunda çocukları olan ebeveynler savaş sorularına kısa ve net yanıtlar vermeli. Onlara ‘Ne olursa olsun her vakit yanındayım’, ‘Her türlü sıkıntıya cevap verebilirim’ ve ‘Ülkemizde savaş yok, güvendesin’ mesajları verilmeli” kelamlarıyla ebeveynlerin çocuklara savaşı nasıl anlatmaları gerektiğiyle ilgili tekliflerde bulundu.
Ebeveynlerinin savaşa karşı yorumlarının, destekledikleri ülkelere karşı sarf ettikleri cümlelerin çocukların zihninde âlâ ve berbat taraf yaratacağını söyleyen Enes Çelik, “Savaşı anlatırken büsbütün soyut bir biçimde uygun ve makûs iki devletin uğraşı üzere bir anlatıma girilmemeli. Zira savaşlarda etkilenen çocuklar, bayanlar, meskenler, araçlar medya aracılığıyla çocuğunuzun karşısına çıkabilir. Çocuk bu imajlarla kendi hayatı içinde bağ kurar. Bu bağda korku seviyesinin artmasına niye olacaktır. Burada berbat olan taraf cezalandırılır üzere bir algı oluşmamalı” diye konuştu.
SAVAŞLA İLGİLİ KONUŞURKEN BU SÖZLERİ SÖYLEMEYİN
Çocuklarla savaş hakkında konuşurken kullanılmaması gereken sözler olduğunun da altını çizen psikolog Enes Çelik, “Şiddet, azap, mevt, kan, can vermek, mermi, silah üzere sözler içeren cümleler kullanılmamalı. Çocuklara bu sözleri kullanmadan açıklamalar yapılmalı. Örneğin düşman sözü yerine yabancı askerler ya da öteki ülkenin askerleri üzere sözler kullanılabilir. Sözlerden de evvel medya araçlarını şuurlu kullanmak ve çocukları bu olumsuz tesirlerden korumak fazlaca kıymetli. Toplumsal medyaya, oyunlara, televizyon haberlerine çocuklar maruz bırakılmamalı” kelamlarıyla ailelere tavsiyelerde bulundu.
Savaşın, çocuğun gündeminde yer almadığı sürece açıklanması gereken bir durum olmadığına dikkat çeken Çelik, özellikle de okul öncesi periyodu çocuklarının savaşı anlamlandıramayacaklarını vurguladı. Çelik, “Bu devir çocukların oyunlarında silaha yer vermeleri başka çocuklar üzerinde vakit zaman olumsuz tesirlere niye olabiliyor. Çocuk savaşla ilgili bir duruma maruz kaldığı vakit merak edecektir. Bu durumlarda kısa net açıklamalar yapılabilir. Oyun çağındaki bir çocuğun savaşa maruz kalmadığı sürece dünyada bu biçimde bir gerçeğin olduğunun anlatılması çocuğa korku ve dehşetten öbür bir şey katmayacaktır” dedi.
ÇOCUĞUNUZDA BU BELİRTİLER var ise DİKKAT!
Çocuğun bir anda içine kapanması, sessizleşmesi, iştahsızlık, uyku sorunları, gece kaygıları, kekemelik üzere sorunların ortaya çıkmasının savaşın yarattığı tasa ve gerilimden kaynaklı olabileceği konusunda ikazda bulunan Enes Çelik, “Fizyolojik olarak tabip muayenesinde sağlıklı çıkan çocuğunuzun bunun üzere ıstıraplar yaşamaya başlaması ruhsal temelli bir sorunun işareti olabilir. Burada çocuğa sunulan ortam epey değerli. Kimi araştırmalarda savaş bölgelerinde bile ailesiyle inanç alakası kurabilen çocukların bu olumsuz süreci daha kolay atlatabildiği görülüyor” kelamlarıyla deklare etti.
Çocuklar televizyonlardaki savaş içerikli manzaralardan uzak tutulurken, kullandıkları telefon ve tabletlerin unutulmaması gerektiğine vurgu yapan Enes Çelik, gerekli aile denetim programlarının aygıtlara yüklenmesi konusuna dikkat çekti. Savaşların kuvvetli olanın şiddetle kazandığı bir gayret olarak anlatılmaması gerektiğini lisana getiren psikolog Enes Çelik, “Çocuklar ekranlardan bu biçimde bir algı edinmişse bu bir daha yapılandırılmalı. Güçle elde etmek yerine yanlışsız irtibat ve davranışlarla çatışmaların daha kolay çözülebileceği çocuklara anlatılmalı. Ebeveynler ekranda savaşa maruz kalan çocuklara ‘Ben sana yasaklamıştım’, ‘tekrar izlersen seni cezalandırırım’ gibi çocuğun daha fazla merak etmesine ve olumsuz etkilenmesine niye olacak cümleler kurmamalı. Bunun yerine çocuğun derdini azaltacak konuşmalara yer verilmeli” açıklamasını yaptı.
‘SAVAŞ HABERLERİ EPEY HASSAS BİR HALDE SUNULMALI’
Marmara Üniversitesi İrtibat Fakültesi Görsel Bağlantı Tasarımı Anabilim Kısmı Lideri Doç. Dr. Ali Murat Kırık da medyanın bilhassa savaş üzere hassas konularda etik bedellere sahip çıkmasının son derece değerli olduğuna vurgu yaparak, “Var olan Rusya ve Ukrayna içindeki savaşta görüleceği üzere bilgi eksikliği, bir çatışmanın rastgele bir basamağında insanları çaresiz, huzursuz ve manipüle edilmesi kolay hale getirebiliyor. İnsanların bir ülkeye ya da topluluğa düşman bulunmasına yol açabiliyor, dünya medyasında da bunları görüyoruz” dedi.
Savaş haberlerinin pek hassas bir biçimde sunulması ve hislere yer verilmemesi gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, “Haberler kesinlikle araştırılmalı ve teyit edilmeli. Bu devirlerde bilhassa toplumsal medyada infial oluşturacak içerikler adeta bir virüs üzere yayılıyor. Haberciler içeriklerini oluştururken bu konulara dikkat etmeli ve olayları farklı açılardan sunabilmeli. Açık olmak ve mana düzensizliklerine yer vermemek gerekiyor. Kullanılacak bir başlık ya da seçilecek bir cümle olayı fazlaca daha farklı boyutlara taşıyabiliyor” sözlerini kullandı.
‘SANSÜRLENMEDEN KULLANILMASI ASLA HAKİKAT DEĞİL’
Savaş haberleri her yaştan ve her kısımdan kullanıcı tarafınca takip edilse de özellikle çocukların ve gençlerin bu hadiselerden olumsuz etkilendiğine vurgu yapan Doç. Dr. Ali Murat Kırık, “Bazı basın yayın organlarında kanlı imajlara yer verilebiliyor, bomba atılan bölgelerdeki insan görüntüleri sansürlenmeden aktarılabiliyor. Bu asla yanlışsız değil. Haberi okutan görseli değil içeriğidir. Kanlı görseller, kolu bacağı kopmuş acı ortasındaki insanların adeta bir reklam aracı olarak kullanılmasına niye oluyor. Medya etiği bu açıdan son derece kıymetli. Bilhassa savaş ortamında kâr elde etme dileği bir haberci için en son düşünülecek öge olmalı” kelamlarıyla kıymetini deklare etti.
“Medya, savaş periyotlarında etik prensip ve kıymetlere daha fazla sahip çıkmalı, topluma yanlışsız bilgiyi ulaştırma noktasında önemli bir misyon üstlenmeli” diyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, İnsanların bu tip haberlerden olumsuz bir biçimde etkileneceğinin unutulmaması gerektiğinin altını çizdi. Medyanın, kulaktan dolma laflar ya da toplumsal medyayı kaynak alarak değil, hakikaten savaş bölgesinde yer alan muhabirlere ve birincil kaynaklara ulaşması gerektiğinin değerine değinen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, “Savaşın gerçekliğini gösteren fotoğraflar vakit zaman bireylerde endişe ve şok tesiri oluşturabiliyor. En alt kademeden en üst kademeye kadar herkes savaş devirlerinde ideolojilerini bir kenara bırakmalı ve toplumsal barışı ana gaye haline getirmeli. Görseller ve içerikler eleştirel bir süzgeçten geçirilmeli ve toplumun gerçeği öğrenme hakkından asla ödün verilmemeli” formunda açıklamalarda bulundu.
Çocuklara savaşın ne olduğunu anlatırken çocuğun gelişim periyodu göz önünde bulundurulmasının ehemmiyetini vurgulayan Enes Çelik, farklı okul devrindeki çocukların bilişsel seviyelerinin tıpkı olmayacağının altını çizdi. Savaşla ilgili konuşmaları anne-babaların başlatmamaları gerektiğini söyleyen Çelik, “Çocuklar bu bahse merak duyduklarında kesinlikle ebeveynlerine sorular yöneltecekler. Bizlerin yönetemediği korku ve endişelerin onlar tarafınca yönetilmesini beklemek yanlışsız olmayacak. Çocuklar ortalama 6 yaşına kadar hayata somut bakarlar ve her şeyi somut olarak anlamaya çalışırlar, hayatı oyunla öğrenir. bu vakitte çocuklar soyut düşünemedikleri için olaylar ve durumlar somutlaştırılmalı” dedi.
‘GÖRDÜKLERİYLE KENDİ YAŞANTISI ORTASINDA BAĞ KURAR’
Çocukların vefat kavramını bilmediklerini söyleyen Çelik, “Savaş kavramı da birebir vefat üzere çocuğun anlamlandıramadığı fakat medya aracılığıyla ve ebeveyn reaksiyonlarıyla maruz kaldığı soyut bir durum. Çocuklara detaylı açıklamalarda bulunmak ve gündem oluşturmak yerine yaşantı yoluyla öğrenmesine fırsat verebiliriz. Okul öncesi periyot ve ilkokul periyodunda çocukları olan ebeveynler savaş sorularına kısa ve net yanıtlar vermeli. Onlara ‘Ne olursa olsun her vakit yanındayım’, ‘Her türlü sıkıntıya cevap verebilirim’ ve ‘Ülkemizde savaş yok, güvendesin’ mesajları verilmeli” kelamlarıyla ebeveynlerin çocuklara savaşı nasıl anlatmaları gerektiğiyle ilgili tekliflerde bulundu.
Ebeveynlerinin savaşa karşı yorumlarının, destekledikleri ülkelere karşı sarf ettikleri cümlelerin çocukların zihninde âlâ ve berbat taraf yaratacağını söyleyen Enes Çelik, “Savaşı anlatırken büsbütün soyut bir biçimde uygun ve makûs iki devletin uğraşı üzere bir anlatıma girilmemeli. Zira savaşlarda etkilenen çocuklar, bayanlar, meskenler, araçlar medya aracılığıyla çocuğunuzun karşısına çıkabilir. Çocuk bu imajlarla kendi hayatı içinde bağ kurar. Bu bağda korku seviyesinin artmasına niye olacaktır. Burada berbat olan taraf cezalandırılır üzere bir algı oluşmamalı” diye konuştu.
SAVAŞLA İLGİLİ KONUŞURKEN BU SÖZLERİ SÖYLEMEYİN
Çocuklarla savaş hakkında konuşurken kullanılmaması gereken sözler olduğunun da altını çizen psikolog Enes Çelik, “Şiddet, azap, mevt, kan, can vermek, mermi, silah üzere sözler içeren cümleler kullanılmamalı. Çocuklara bu sözleri kullanmadan açıklamalar yapılmalı. Örneğin düşman sözü yerine yabancı askerler ya da öteki ülkenin askerleri üzere sözler kullanılabilir. Sözlerden de evvel medya araçlarını şuurlu kullanmak ve çocukları bu olumsuz tesirlerden korumak fazlaca kıymetli. Toplumsal medyaya, oyunlara, televizyon haberlerine çocuklar maruz bırakılmamalı” kelamlarıyla ailelere tavsiyelerde bulundu.
Savaşın, çocuğun gündeminde yer almadığı sürece açıklanması gereken bir durum olmadığına dikkat çeken Çelik, özellikle de okul öncesi periyodu çocuklarının savaşı anlamlandıramayacaklarını vurguladı. Çelik, “Bu devir çocukların oyunlarında silaha yer vermeleri başka çocuklar üzerinde vakit zaman olumsuz tesirlere niye olabiliyor. Çocuk savaşla ilgili bir duruma maruz kaldığı vakit merak edecektir. Bu durumlarda kısa net açıklamalar yapılabilir. Oyun çağındaki bir çocuğun savaşa maruz kalmadığı sürece dünyada bu biçimde bir gerçeğin olduğunun anlatılması çocuğa korku ve dehşetten öbür bir şey katmayacaktır” dedi.
ÇOCUĞUNUZDA BU BELİRTİLER var ise DİKKAT!
Çocuğun bir anda içine kapanması, sessizleşmesi, iştahsızlık, uyku sorunları, gece kaygıları, kekemelik üzere sorunların ortaya çıkmasının savaşın yarattığı tasa ve gerilimden kaynaklı olabileceği konusunda ikazda bulunan Enes Çelik, “Fizyolojik olarak tabip muayenesinde sağlıklı çıkan çocuğunuzun bunun üzere ıstıraplar yaşamaya başlaması ruhsal temelli bir sorunun işareti olabilir. Burada çocuğa sunulan ortam epey değerli. Kimi araştırmalarda savaş bölgelerinde bile ailesiyle inanç alakası kurabilen çocukların bu olumsuz süreci daha kolay atlatabildiği görülüyor” kelamlarıyla deklare etti.
Çocuklar televizyonlardaki savaş içerikli manzaralardan uzak tutulurken, kullandıkları telefon ve tabletlerin unutulmaması gerektiğine vurgu yapan Enes Çelik, gerekli aile denetim programlarının aygıtlara yüklenmesi konusuna dikkat çekti. Savaşların kuvvetli olanın şiddetle kazandığı bir gayret olarak anlatılmaması gerektiğini lisana getiren psikolog Enes Çelik, “Çocuklar ekranlardan bu biçimde bir algı edinmişse bu bir daha yapılandırılmalı. Güçle elde etmek yerine yanlışsız irtibat ve davranışlarla çatışmaların daha kolay çözülebileceği çocuklara anlatılmalı. Ebeveynler ekranda savaşa maruz kalan çocuklara ‘Ben sana yasaklamıştım’, ‘tekrar izlersen seni cezalandırırım’ gibi çocuğun daha fazla merak etmesine ve olumsuz etkilenmesine niye olacak cümleler kurmamalı. Bunun yerine çocuğun derdini azaltacak konuşmalara yer verilmeli” açıklamasını yaptı.
‘SAVAŞ HABERLERİ EPEY HASSAS BİR HALDE SUNULMALI’
Marmara Üniversitesi İrtibat Fakültesi Görsel Bağlantı Tasarımı Anabilim Kısmı Lideri Doç. Dr. Ali Murat Kırık da medyanın bilhassa savaş üzere hassas konularda etik bedellere sahip çıkmasının son derece değerli olduğuna vurgu yaparak, “Var olan Rusya ve Ukrayna içindeki savaşta görüleceği üzere bilgi eksikliği, bir çatışmanın rastgele bir basamağında insanları çaresiz, huzursuz ve manipüle edilmesi kolay hale getirebiliyor. İnsanların bir ülkeye ya da topluluğa düşman bulunmasına yol açabiliyor, dünya medyasında da bunları görüyoruz” dedi.
Savaş haberlerinin pek hassas bir biçimde sunulması ve hislere yer verilmemesi gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, “Haberler kesinlikle araştırılmalı ve teyit edilmeli. Bu devirlerde bilhassa toplumsal medyada infial oluşturacak içerikler adeta bir virüs üzere yayılıyor. Haberciler içeriklerini oluştururken bu konulara dikkat etmeli ve olayları farklı açılardan sunabilmeli. Açık olmak ve mana düzensizliklerine yer vermemek gerekiyor. Kullanılacak bir başlık ya da seçilecek bir cümle olayı fazlaca daha farklı boyutlara taşıyabiliyor” sözlerini kullandı.
‘SANSÜRLENMEDEN KULLANILMASI ASLA HAKİKAT DEĞİL’
Savaş haberleri her yaştan ve her kısımdan kullanıcı tarafınca takip edilse de özellikle çocukların ve gençlerin bu hadiselerden olumsuz etkilendiğine vurgu yapan Doç. Dr. Ali Murat Kırık, “Bazı basın yayın organlarında kanlı imajlara yer verilebiliyor, bomba atılan bölgelerdeki insan görüntüleri sansürlenmeden aktarılabiliyor. Bu asla yanlışsız değil. Haberi okutan görseli değil içeriğidir. Kanlı görseller, kolu bacağı kopmuş acı ortasındaki insanların adeta bir reklam aracı olarak kullanılmasına niye oluyor. Medya etiği bu açıdan son derece kıymetli. Bilhassa savaş ortamında kâr elde etme dileği bir haberci için en son düşünülecek öge olmalı” kelamlarıyla kıymetini deklare etti.
“Medya, savaş periyotlarında etik prensip ve kıymetlere daha fazla sahip çıkmalı, topluma yanlışsız bilgiyi ulaştırma noktasında önemli bir misyon üstlenmeli” diyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, İnsanların bu tip haberlerden olumsuz bir biçimde etkileneceğinin unutulmaması gerektiğinin altını çizdi. Medyanın, kulaktan dolma laflar ya da toplumsal medyayı kaynak alarak değil, hakikaten savaş bölgesinde yer alan muhabirlere ve birincil kaynaklara ulaşması gerektiğinin değerine değinen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, “Savaşın gerçekliğini gösteren fotoğraflar vakit zaman bireylerde endişe ve şok tesiri oluşturabiliyor. En alt kademeden en üst kademeye kadar herkes savaş devirlerinde ideolojilerini bir kenara bırakmalı ve toplumsal barışı ana gaye haline getirmeli. Görseller ve içerikler eleştirel bir süzgeçten geçirilmeli ve toplumun gerçeği öğrenme hakkından asla ödün verilmemeli” formunda açıklamalarda bulundu.