AYDIN HASAN- Ulusal çabanın başkan takımı, yürekli olduğu kadar zeki ve mantıklıydı da. Zaferin çeteler ile değil sistemli ordu ile kazanılacağını biliyorlardı. Meclis Ankara’da toplanınca yeni bir ordu kuruldu. İzmir›i merkez seçen Yunan idaresi, Küçük Asya olarak tabir ettikleri Ege bölgesinde bir Rum Devleti kurma hayali ortasındaydı.
Yunan Büyük Taarruzu, 23 Ağustos’ta 1921’de başlatıldı. Sakarya’nın gerisinde tertiplenen Türk ordusu, üstün düşman güçlerine karşı efsanevi bir direniş gösterdi. Sakarya Savaşı ile Yunan Büyük Taarruzu geri püskürtüldü. Yunan kolorduları, Afyon – Eskişehir çizgisinde savunma çizgisi oluşturdu. Afyon etrafındaki savunma çizgilerini teftiş eden İngiliz generali, “Türkler, bu savunma çizgisini 6 ayda ele geçirirlerse, 6 günde aldık diye övünebilirler” diyecekti. Sakarya Savaşı’nın akabinde Mustafa Kemal’e Mareşallik rütbesiyle Gazilik unvanı Meclis tarafınca verildi. Meclis’te özgüven yerine gelmiş ve taarruz için sesler yükseliyordu. Fakat Mustafa Kemal, gerçekçi ve sabırlıydı. Yaklaşık bir yıl müddetle orduyu güçlendirmek için çalıştı. Sovyetlerden silah yardımı sağlandı. İstanbul’daki bâtın örgütlerin kahramanları tarafınca kaçırılan silah ve mühimmat, deniz yoluyla İnebolu’ya oradan da Ankara’ya getirildi. İnebolu – Ankara içindeki dağ yollarında, düzlüklerde günlerce kağnı gıcırtıları duyuldu. Erkekler cephede, bayanlar cephe gerisinde kağnıların başındaydı. Taarruz için gerekli ordu oluşturuldu; top, silah ve cephane mümkün olduğunca sağlandı. 13 Ekim 1921’de Sovyetler Birliği başta olmak üzere Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan ile Kars Antlaşması imzalanarak doğudaki bugünkü sonlar belirlendi. 20 Ekim 1921’de Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı.
Başka seçenek yoktu
1922 yılına gelindiğinde artık seçenek kalmamıştı. Ya büyük bir taarruz ile Yunan ordusu imha edilecek ya da vatan kaybedilecekti. Büyük Taarruz, 26 Ağustos 1922 sabahı, Gemlik ile Söke içindeki 650 kilometrelik cephenin tümünde başladı. Cephe genişti lakin savaşın odak noktası, Afyon ovası oldu. Atatürk, 1 Eylül 1922’de yayımladığı bildiride, savaşın geçtiği alanı, “Afyonkarahisar, Altıntaş ve Dumlupınar içindeki meydan savaşı” olarak belirtecekti.
Cephane kağnılarla taşındı
Savunmaya dayalı sonlu bir savaşın verilmesi kurtuluş için kâfi değildi. Zira bu defa İzmir ve Trakya bölgesinin işgal altında olduğu kurallarda, barış masasına oturmak kâfi olmayacaktı. Yunanistan’ın gözü bir yandan da İstanbul’da idi. Meclis’te taarruz için sesler yükseliyordu. Lakin Mustafa Kemal, gerçekçi ve sabırlıydı. Taarruz için uygun vakti bekliyordu. Meclis’ten yükselen kimi olumsuz sesler “Türkler taarruza geçemez” algısına niye oluyordu. Bu ağır ve haksız tenkitlerin, taarruz hazırlıklarının göze batmamasında ve gizlenmesinde dolaylı yararı oldu.
Futbol turnuvası düzenlendi
20 Temmuz 1922’de Atatürk’ün başkomutanlık vazife mühleti, 4 Ağustos 1922 tarihinden geçerli olmak üzere 3 ay uzatıldı. Mustafa Kemal, 23 Temmuz’da Batı Cephesi karargâhının bulunduğu Akşehir’e gitti. 24 Temmuz 1922’de Konya’ya geçerek Arabistan’dan gelen İngiliz Generali Townshend ile görüştü. Townshend’e, “Evet, karşımızdaki düşmanın fazlaca güçlü olduğunu biliyorum. Lakin insanlığı savunanlar vefatla tehdit edilmelerine karşın ölmezler, sonsuza dek yaşarlar” dedi. 27 Temmuz’da Akşehir’e dönerek ordu kumandanlarını Akşehir’deki Batı Cephesi karargâhına çağırdı. Kumandanlar, görünüşe bakılırsa futbol maçı izlemek için Akşehir’de toplanmışlardı.
‘Cebimde anamın hayır duası var’
Nezihe Araz’ın Dünya Yayıncılık tarafınca yayınlanan “Mustafa Kemal’le 1000 Gün” Kitabı’nda, Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’la ilgili şu sözler yer alır:
“Mustafa Kemal’in buyruk eri Ali Çavuş içeri girdi:
*Beni emretmişsin anne?
Uğlum nerde Ali? Mustafam nereye sarfiyat?
*Ali başını önüne eğmişti:
Çaya gitti anne. Çay davetine. Sana da o denli dedi ya.
*Adi! A be ben bilmezmiyim nereye gitmiştir uğlum. Anayım ben! Cepheye gitti. Yüreğim o denli der. Fakat o istemez hiç kimse bilsin nereye gittiğini. İşte yazdığım bir mektup bunun için Mustafama.
Ali şaşkın şaşkın:
*Yazdın mı, diye sorarken, Zübeyde Hanım gözlüğünü düzeltti ve yazdıklarını okumaya başladı:
Mustafam bilirim gelmeyeceksin. Çay davetine gidiyorum dedin. Lakin molla annen nereye gittiğini bilir. Sen cepheye gidersin. Benim yüreğim bunu bilir. Senin için dua ediyorum bilesin. Bil! Ve de Mustafam, zaferi ele almadan dönme. Ben, seni beklemeyi bilirim. Ali al bu mektubu yetiştir una. Neredeyse bul. Bul uni anladın mı? (…)
*Mustafa Kemal kalpağı elinde Ali Çavuş’un ona ulaştırabildiği anasının mektubunu bir kere daha okuyup cebine yerleştirdi, daha sonra kalpağını başına giydi. İki elini yanındaki genç yaveri Salih’in omuzlarına koyarak:
Ne oldu dedi sus pus oldunuz? Merak etmeyin çocuklar, cebimde anamın hayır duası var. Artık size sırrımı açabilirim. Artık buradan yanlışsız cepheye gidiyoruz. Taarruzu başlatacağız! Evvel Tuz Gölü üzerinden Konya’ya, oradan da hakikat cepheye!
Kocatepe’de gün doğuyor. Sonsuz bir sessizlik ve bekleyiş. Mustafa Kemal, bir taşın üstünde oturuyor. Gerisinde ayakta Kolordu Kumandanı Bekir Sami, Fevzi ve İsmet Paşalar. Mustafa Kemal konuşmuyor düşünüyor. Birden gökleri yaran, sessizliği paramparça eden topçu barajı ateşi başladı. Güya yer yerinden oynuyor. Kocatepe arasıra ışığa boğuluyor bir amfiteatr üzere görünüyordu. Mustafa Kemal, ayağa kalktı. Dediklerini hiç kimse işitmiyormuş üzere seslendi:
*Rabbim! Yunanlıların kazandığını gösterme bana! Onlar kazanacaksa gökkube başıma yıkılsın, daha düzgün. Anam! Bize dua et!”
Cepheye gittiğini annesinden gizledi
Mustafa Kemal, 17 Ağustos 1922’de Ankara’dan gizlice ayrıldı. Hayır duasını aldığı annesi Zübeyde Hanım’a bile cepheye gittiğini söylemeyecekti. Çankaya’daki bağ konutunda, Mustafa Kemal’in annesinden daha sonra vedalaştığı bir bayan daha vardı. İri siyah gözlü, 22 yaşlarında kısım üzere narin uzunluklu, hoş bir bayan. Fikriye Hanım, Mustafa Kemal hakkında padişahın onayladığı idam sonucunı gazeteden okuduktan daha sonra 1920 yılının Haziran ayında her tehlikeyi göze alarak Ankara’ya idama mahkum edilmiş büyük aşkının yanına koşmuştu. Başkomutanın Ankara’dan ayrıldığı anlaşılmasın diye Anadolu Ajansı’nda 21 Ağustos 1922’de Çankaya’da bir çay daveti vereceği haberi yapıldı. Evvel Konya’ya buradan da Akşehir’e geçti. Konya’da telgrafhane denetim altına alındı. Son hazırlıkları yaptıktan daha sonra Şuhut üzerinden gece yarısı Kocatepe’ye geldi.
Yunan Büyük Taarruzu, 23 Ağustos’ta 1921’de başlatıldı. Sakarya’nın gerisinde tertiplenen Türk ordusu, üstün düşman güçlerine karşı efsanevi bir direniş gösterdi. Sakarya Savaşı ile Yunan Büyük Taarruzu geri püskürtüldü. Yunan kolorduları, Afyon – Eskişehir çizgisinde savunma çizgisi oluşturdu. Afyon etrafındaki savunma çizgilerini teftiş eden İngiliz generali, “Türkler, bu savunma çizgisini 6 ayda ele geçirirlerse, 6 günde aldık diye övünebilirler” diyecekti. Sakarya Savaşı’nın akabinde Mustafa Kemal’e Mareşallik rütbesiyle Gazilik unvanı Meclis tarafınca verildi. Meclis’te özgüven yerine gelmiş ve taarruz için sesler yükseliyordu. Fakat Mustafa Kemal, gerçekçi ve sabırlıydı. Yaklaşık bir yıl müddetle orduyu güçlendirmek için çalıştı. Sovyetlerden silah yardımı sağlandı. İstanbul’daki bâtın örgütlerin kahramanları tarafınca kaçırılan silah ve mühimmat, deniz yoluyla İnebolu’ya oradan da Ankara’ya getirildi. İnebolu – Ankara içindeki dağ yollarında, düzlüklerde günlerce kağnı gıcırtıları duyuldu. Erkekler cephede, bayanlar cephe gerisinde kağnıların başındaydı. Taarruz için gerekli ordu oluşturuldu; top, silah ve cephane mümkün olduğunca sağlandı. 13 Ekim 1921’de Sovyetler Birliği başta olmak üzere Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan ile Kars Antlaşması imzalanarak doğudaki bugünkü sonlar belirlendi. 20 Ekim 1921’de Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı.
Başka seçenek yoktu
1922 yılına gelindiğinde artık seçenek kalmamıştı. Ya büyük bir taarruz ile Yunan ordusu imha edilecek ya da vatan kaybedilecekti. Büyük Taarruz, 26 Ağustos 1922 sabahı, Gemlik ile Söke içindeki 650 kilometrelik cephenin tümünde başladı. Cephe genişti lakin savaşın odak noktası, Afyon ovası oldu. Atatürk, 1 Eylül 1922’de yayımladığı bildiride, savaşın geçtiği alanı, “Afyonkarahisar, Altıntaş ve Dumlupınar içindeki meydan savaşı” olarak belirtecekti.
Cephane kağnılarla taşındı
Savunmaya dayalı sonlu bir savaşın verilmesi kurtuluş için kâfi değildi. Zira bu defa İzmir ve Trakya bölgesinin işgal altında olduğu kurallarda, barış masasına oturmak kâfi olmayacaktı. Yunanistan’ın gözü bir yandan da İstanbul’da idi. Meclis’te taarruz için sesler yükseliyordu. Lakin Mustafa Kemal, gerçekçi ve sabırlıydı. Taarruz için uygun vakti bekliyordu. Meclis’ten yükselen kimi olumsuz sesler “Türkler taarruza geçemez” algısına niye oluyordu. Bu ağır ve haksız tenkitlerin, taarruz hazırlıklarının göze batmamasında ve gizlenmesinde dolaylı yararı oldu.
Futbol turnuvası düzenlendi
20 Temmuz 1922’de Atatürk’ün başkomutanlık vazife mühleti, 4 Ağustos 1922 tarihinden geçerli olmak üzere 3 ay uzatıldı. Mustafa Kemal, 23 Temmuz’da Batı Cephesi karargâhının bulunduğu Akşehir’e gitti. 24 Temmuz 1922’de Konya’ya geçerek Arabistan’dan gelen İngiliz Generali Townshend ile görüştü. Townshend’e, “Evet, karşımızdaki düşmanın fazlaca güçlü olduğunu biliyorum. Lakin insanlığı savunanlar vefatla tehdit edilmelerine karşın ölmezler, sonsuza dek yaşarlar” dedi. 27 Temmuz’da Akşehir’e dönerek ordu kumandanlarını Akşehir’deki Batı Cephesi karargâhına çağırdı. Kumandanlar, görünüşe bakılırsa futbol maçı izlemek için Akşehir’de toplanmışlardı.
‘Cebimde anamın hayır duası var’
Nezihe Araz’ın Dünya Yayıncılık tarafınca yayınlanan “Mustafa Kemal’le 1000 Gün” Kitabı’nda, Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’la ilgili şu sözler yer alır:
“Mustafa Kemal’in buyruk eri Ali Çavuş içeri girdi:
*Beni emretmişsin anne?
Uğlum nerde Ali? Mustafam nereye sarfiyat?
*Ali başını önüne eğmişti:
Çaya gitti anne. Çay davetine. Sana da o denli dedi ya.
*Adi! A be ben bilmezmiyim nereye gitmiştir uğlum. Anayım ben! Cepheye gitti. Yüreğim o denli der. Fakat o istemez hiç kimse bilsin nereye gittiğini. İşte yazdığım bir mektup bunun için Mustafama.
Ali şaşkın şaşkın:
*Yazdın mı, diye sorarken, Zübeyde Hanım gözlüğünü düzeltti ve yazdıklarını okumaya başladı:
Mustafam bilirim gelmeyeceksin. Çay davetine gidiyorum dedin. Lakin molla annen nereye gittiğini bilir. Sen cepheye gidersin. Benim yüreğim bunu bilir. Senin için dua ediyorum bilesin. Bil! Ve de Mustafam, zaferi ele almadan dönme. Ben, seni beklemeyi bilirim. Ali al bu mektubu yetiştir una. Neredeyse bul. Bul uni anladın mı? (…)
*Mustafa Kemal kalpağı elinde Ali Çavuş’un ona ulaştırabildiği anasının mektubunu bir kere daha okuyup cebine yerleştirdi, daha sonra kalpağını başına giydi. İki elini yanındaki genç yaveri Salih’in omuzlarına koyarak:
Ne oldu dedi sus pus oldunuz? Merak etmeyin çocuklar, cebimde anamın hayır duası var. Artık size sırrımı açabilirim. Artık buradan yanlışsız cepheye gidiyoruz. Taarruzu başlatacağız! Evvel Tuz Gölü üzerinden Konya’ya, oradan da hakikat cepheye!
Kocatepe’de gün doğuyor. Sonsuz bir sessizlik ve bekleyiş. Mustafa Kemal, bir taşın üstünde oturuyor. Gerisinde ayakta Kolordu Kumandanı Bekir Sami, Fevzi ve İsmet Paşalar. Mustafa Kemal konuşmuyor düşünüyor. Birden gökleri yaran, sessizliği paramparça eden topçu barajı ateşi başladı. Güya yer yerinden oynuyor. Kocatepe arasıra ışığa boğuluyor bir amfiteatr üzere görünüyordu. Mustafa Kemal, ayağa kalktı. Dediklerini hiç kimse işitmiyormuş üzere seslendi:
*Rabbim! Yunanlıların kazandığını gösterme bana! Onlar kazanacaksa gökkube başıma yıkılsın, daha düzgün. Anam! Bize dua et!”
Cepheye gittiğini annesinden gizledi
Mustafa Kemal, 17 Ağustos 1922’de Ankara’dan gizlice ayrıldı. Hayır duasını aldığı annesi Zübeyde Hanım’a bile cepheye gittiğini söylemeyecekti. Çankaya’daki bağ konutunda, Mustafa Kemal’in annesinden daha sonra vedalaştığı bir bayan daha vardı. İri siyah gözlü, 22 yaşlarında kısım üzere narin uzunluklu, hoş bir bayan. Fikriye Hanım, Mustafa Kemal hakkında padişahın onayladığı idam sonucunı gazeteden okuduktan daha sonra 1920 yılının Haziran ayında her tehlikeyi göze alarak Ankara’ya idama mahkum edilmiş büyük aşkının yanına koşmuştu. Başkomutanın Ankara’dan ayrıldığı anlaşılmasın diye Anadolu Ajansı’nda 21 Ağustos 1922’de Çankaya’da bir çay daveti vereceği haberi yapıldı. Evvel Konya’ya buradan da Akşehir’e geçti. Konya’da telgrafhane denetim altına alındı. Son hazırlıkları yaptıktan daha sonra Şuhut üzerinden gece yarısı Kocatepe’ye geldi.