MERT İNAN/ MİLLİYET- Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Sovyet Rus ve Azerbaycan Büyükelçileri ve askerî ataşeleri ile birlikte, Büyük Taarruz öncesi, 28 Mart-4 Nisan 1922 tarihleri içinde Sivrihisar, Çay, Akşehir, Ilgın ve Konya’yı kapsayan cephe ve cephe gerisi ziyareti ile teftiş yapmaya karar vermişti.
Bu kapsamda 1 Nisan 1922’de Mustafa Kemal Paşa konuklarıyla bir arada Ilgın’da Fahrettin (Altay) Paşa komutasındaki 5. Süvari Kolordusunu teftiş etmişti. Bu seyahatte yaşanan detaylar ise yıllar daha sonra Tarihçi Prof.Dr.Cemal Güven’in araştırmaları ile gün yüzüne çıkartıldı. Milliyet’e konuşan Prof.Dr.Güven, Büyük Taarruz öncesi, Konya ziyaretinin kıymetini anlatırken, “Mustafa Kemal Paşa, Sovyet Rus Büyükelçisi Aralov ve Azerbaycan Büyükelçisi Abilov ve askerî ataşeleri ile birlikte 28 Mart-4 Nisan 1922 tarihleri içinde Sivrihisar, Çay, Akşehir, Ilgın ve Konya’yı kapsayan cephe ve cephe gerisi ziyareti ve teftişi yapmıştı. Mustafa Kemal Paşa’nın şahsen davetleriyle gerçekleşen bu ziyaret ve teftişler, Sovyet büyükelçilerine Türk askerî birliklerinin ve halkın genel durumunun ve moralinin yerinde gösterilmesi bakımından değerliydi. Çünkü TBMM Hükümetine ve askerî birliklerine itimatlarının daha sağlam temellere oturması ve sonuçta Sovyet askerî ve mâlî yardımının daha fazla alınması bakımından sonuç getirici nitelikte bir ziyaretti” dedi.
İltifatlar etmişti
Prof.Dr.Güven’in ortaya koyduğu arşiv evraklarında ise Ilgın ziyaretinde yaşananlar ise şu biçimde yeralıyor: “Batı Cephesi Karargâhı Akşehir’den hareket edip Ilgın’a ulaşan Mustafa Kemal Paşa’nın birlikteinde, İsmet Paşa, Rus Büyükelçisi Aralov, Ataşemiliteri Zvanayov (Zvonaryev), Elçilik Katibi İsmailov, tercümanı Feyzi, Azerbaycan Büyükelçisi Abilov ve Ataşemiliteri Askerov, Başkatibi İsmailov, Başyaver Salih, Refakat Subayı Binbaşı Mahmut, Yüzbaşı Hilmi, Yaver Muzaffer, Kâtip Memduh Beyefendiler bulunuyordu. Mustafa Kemal Paşa, birlikteindekiler ile birlikte karşılama mahallindeki köprünün başka tarafında bekleyenlere gerçek ilerleyerek erkân ve memurlara kucak kucak iltifat etmiş bu ortada karşılama güzergâhına koşan minik öğrenciler önünde durarak, “Nasılsınız küçük hanımlar, efendiler?” diyerek gönüllerini almıştı.
“Mustafa Kemal Paşa ve konukları onuruna tıpkı mahsus dairede Ilgın Belediyesi tarafınca kırk kişilik bir öğlen ziyafeti verilmişti. 5. Süvari Kolordusunun kumandanı Fahrettin Paşa, Mustafa Kemal yaklaşınca, yalın kılınç yanına koşmuş ve tekmîl haberini vermişti. Burada Mustafa Kemal Paşa ile birlikteindekilere binek atları verilmişti. Daha evvelde verilen bir buyrukla 1., 2. ve 14. süvari tümenlerinden oluşan 5. Süvari Kolordusu kaplıca meydanına toplatılmıştı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ile Cephe Kumandanı İsmet Paşa taraflarından teftiş edildi ve küçük bir hareket ile bir geçit resmî yaptırıldı. birliktelerinde Sovyet Rusya büyükelçisi S. İ. Aralov, Azerbaycan büyükelçisi İbrahim Abilov ve her iki elçiliğin askerî ataşelerinin de bulunduğu bu harekette atlıların hızla açılıp yayılması pek gösterişli olmuştu.”
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun sembolü olarak 1928’de Taksim meydanına dikilen anıtta periyodun Rus Büyükelçisi Semyon İvanoviç Aralov’un da heykeli yeralıyor. Aralov, 28 Ocak 1922’de Ankara’ya büyükelçi sıfatıyla gelmiş ve biroldukça kere Mustafa Kemal Paşa ile birlikte cepheye giderek askerî birlikleri ziyaret etmişti.
Yok etmek istiyorlar
“Resmi geçitten ve küçük bir hareketten daha sonra, Mustafa Kemal Paşa, alayları toplayarak yaptğı konuşmada: ‘Askerler… Savaş artık bizim yüzümüze gülmeye başladı. İngilizlerin boğazlanmak üzere gönderdiği Yunanlıları yeniyoruz. İngiliz emperyalistleri bizi yok etmek istiyorlar, fakat bunu başaramayacaklardır. Türk halkı ve Türk ordusu, kendi bağımsızlığı için savaşa girişmiş bulunuyor ve düşmanlarını, kendi kutsal topraklarından atacaktır. Sovyetler Birliği’nin elçisi de burada, bizimle birlikte bulunuyor’ demişti. Büyük Kumandan, bu kelamlarının akabinde, Sovyet Büyükelçisi Aralov’dan da bir konuşma yapmasını rica etmiş, bunun üzerine Aralov at üzerinde yaptığı konuşmasında; ‘Yiğit ve soylu erler’ diyerek kelamlarına başlamış ve Kızıl ordu askerlerinin selâmını getirdiğini söylemişti. Bu ortada Mustafa Kemal Paşa, Fahrettin Paşa’ya bir şeyler söylemiş, O da elini sallaması üzerine süvariler, Kızıl ordu onuruna ‘oldukca yaşa’ diye bağırmışlardı.”
Fahrettin Paşa ise hatıratında, Mustafa Kemal Paşa’nın elçileri birlikteinde getirmelerine evvel bir mana veremediğini, bunun öne sürülen nedenini ondan sonrasında öğrendiğini şu cümlelerle anlatacaktı: “Ruslar her ne kadar o sıralarda dostumuz idiyseler de cephe kuvvetlerini onlara göstermekteki amacı anlayamamıştık. Çok daha sonra öğrenmiştik ki, Ruslar bize müşterek savaş teklif etmişler ve bu niyetle Zonguldak, Ereğli’ye asker çıkarmak ve Kocaeli’nde birlikte savaşmak istemişler. Bizim kuvvetlerimizin de düşmanları İstanbul’dan çıkarmaya kâfi gelmeyeceğini ileri sürmüşler. Bundaki saklı niyeti Mustafa Kemal anlamaz, olur muydu?(…) Derhal: ‘Benim kuvvetim İzmir’i de İstanbul’u da kurtarmak için kafidir’ demiş ve bunu fiilen göstermek için onların elçileri ve ataşeleriyle bu seyahati tertiplemiştir.”
Süvari ve binek hayvanlar için seferberlik
Büyük Taarruz’un muvaffakiyete ulaşması ve İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşunda en büyük hisse sahipleri içinde süvari birlikleri de yeralıyordu. Atlı birlikler, o devir için Ordu’nun en değerli vurucu güçlerinden bir tanesiydi. Zafer’e giden süreçte süvarilerin can yoldaşı atlar, binek ve büyükbaş hayvanlar için de seferberlik başlatılmıştı. Ankara Hükümeti, ordu hayvanlarının bakımı, nal ve mıh gereksinimini sıkıntı da olsa Anadolu’dan sağlıyordu.
Bu emelle Müdafaa-ı Ulusala Vekâleti bünyesinde Umur-u Baytariye Dairesi’ne bağlı olarak Ankara’da sabit bir hayvan hastanesi ile bir nal ve mıh yapımevi de kurulmuştu. Kuruma bağlı olarak Etlik’te bir bakteriyoloji analiz laboratuvarı ile bir de Baytari Ecza deposu oluşturulmuştu.
Hastalık korkusu
Ne var ki savaş şartları niçiniyle, serum üretimi yapan bu kurumların faaliyetlerinin aksaması ve veteriner tabiplerin sayıca yetersizliği, ordu elindeki hayvanların yüzde 20’sinden çoksının kaybına yol açtı. Bu hastalıkların en mühimlerinden birisi olan sığır vebası, Kafkasya’nın Gümrü bölgesinden 12.Tümene ilişkin sığırlarla Orta Anadolu’ya bulaşmıştı. Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa, 17 Aralık 1921 tarihinde ‘İcrâ Vekilleri Heyet-i Riyâsetine’ çektiği şifreli telgrafta, “Orduyu sarmış olan bu hastalığın ne üzere sonuçlar doğuracağını iddia etmeye insan gücünün yetmediğini” bildirerek hastalıkların yarattığı dehşet ve tasayı gözler önüne seriyordu.
Ancak Zafere giden yolda her detay planlanıyordu. Evvel Ankara Kumandanlığına bağlı Menzil Müfettişliği buyruğunda açılan Sabit Memleket Hayvan Hastanesi ile nal ve mıh imalathane mektebi 1921 yılında faaliyete başladı. İstanbul’dan getirilen 6 ocağa ek olarak Almanlar’dan kalan 6 ocakla oluşturulan 12 ocaklı okulda ordunun muhtaçlığı olan nalbantların yetiştirilmesine başlanmıştı. Sonlu imkânlar ortasında faaliyetlerini sürdürmeye çalışan okulda nalbant yetiştirmenin yanı sıra ordu hayvanlarının bakımı, nallanması, nal imalatı da yapılıyordu. Büyük Taarruz’a hazırlık devrinde Ankara’dan daha sonra ikinci bir imalat ve tamir merkezi de Konya’da kurulmuştu. Ayrıyeten burada bir nalcılık okulu açılmış idare ve eğitim takımı askeri veteriner doktorlarca oluşturulan okulda erlere Türkçe ve dört süreç düzeyinde bir matematik bilgisi ile teorik nal dersleri verilmeye başlanmıştı.
Bahtiyarım
Konya’da Kazım (Dirik) Paşa’nın komutasında Batı Anadolu Menzil Müfettişliğine bağlı olarak kurulan nalbant mektebinin, baş baytarlığını Bavyera’da fenni nalbantlık eğitimi almış Neşet Beyefendi yürütüyor, hayvan hastanesinin müdürlüğünü ise Yarbay Ferit Beyefendi yapıyordu. 21 ocaklı okulda 14 sıralı bir dershane de bulunurken okulun bulunduğu iki handa kurulan dinamo ile nal ocakları elektrik ampulleri altında çalışmalarını sürdürüyordu.
1922 yılında okulda katana, beygir, katır eşek, öküz ve manda nal mıhı olarak toplam 119 bin 537 giysi alafranga ve alaturka nal ile 1 milyon 724 bin mıh yapıldı. bu biçimdece Büyük Taarruz sırasında orduda nal ve mıh muhtaçlığı karşılanmış oldu.
Konya’da açılan bu nalbant okulunu ziyaret eden Mustafa Kemal Paşa ise mezuniyet merasiminde yaptığı konuşmada, “… Kunduracı, terzi, marangoz, saraç, demirci, nalbant, hayat-ı içtimaiyemizde, hayat-ı askeriyemizde hürmet ve haysiyet mevkiine lâyık sanatkârdır. Bugün bir sanat müessesinin ortasında bulunduğumdan, bu kurumun ikinci mahsûlünü orduya takdim ettiğini gördüğümden gerçekten bahtiyarım. Bu kuruluşun bedene getirilmesine himmet edenlere hassaten teşekkür eder onları takdirât ile tebrik ederim” diyordu.
Bu kapsamda 1 Nisan 1922’de Mustafa Kemal Paşa konuklarıyla bir arada Ilgın’da Fahrettin (Altay) Paşa komutasındaki 5. Süvari Kolordusunu teftiş etmişti. Bu seyahatte yaşanan detaylar ise yıllar daha sonra Tarihçi Prof.Dr.Cemal Güven’in araştırmaları ile gün yüzüne çıkartıldı. Milliyet’e konuşan Prof.Dr.Güven, Büyük Taarruz öncesi, Konya ziyaretinin kıymetini anlatırken, “Mustafa Kemal Paşa, Sovyet Rus Büyükelçisi Aralov ve Azerbaycan Büyükelçisi Abilov ve askerî ataşeleri ile birlikte 28 Mart-4 Nisan 1922 tarihleri içinde Sivrihisar, Çay, Akşehir, Ilgın ve Konya’yı kapsayan cephe ve cephe gerisi ziyareti ve teftişi yapmıştı. Mustafa Kemal Paşa’nın şahsen davetleriyle gerçekleşen bu ziyaret ve teftişler, Sovyet büyükelçilerine Türk askerî birliklerinin ve halkın genel durumunun ve moralinin yerinde gösterilmesi bakımından değerliydi. Çünkü TBMM Hükümetine ve askerî birliklerine itimatlarının daha sağlam temellere oturması ve sonuçta Sovyet askerî ve mâlî yardımının daha fazla alınması bakımından sonuç getirici nitelikte bir ziyaretti” dedi.
İltifatlar etmişti
Prof.Dr.Güven’in ortaya koyduğu arşiv evraklarında ise Ilgın ziyaretinde yaşananlar ise şu biçimde yeralıyor: “Batı Cephesi Karargâhı Akşehir’den hareket edip Ilgın’a ulaşan Mustafa Kemal Paşa’nın birlikteinde, İsmet Paşa, Rus Büyükelçisi Aralov, Ataşemiliteri Zvanayov (Zvonaryev), Elçilik Katibi İsmailov, tercümanı Feyzi, Azerbaycan Büyükelçisi Abilov ve Ataşemiliteri Askerov, Başkatibi İsmailov, Başyaver Salih, Refakat Subayı Binbaşı Mahmut, Yüzbaşı Hilmi, Yaver Muzaffer, Kâtip Memduh Beyefendiler bulunuyordu. Mustafa Kemal Paşa, birlikteindekiler ile birlikte karşılama mahallindeki köprünün başka tarafında bekleyenlere gerçek ilerleyerek erkân ve memurlara kucak kucak iltifat etmiş bu ortada karşılama güzergâhına koşan minik öğrenciler önünde durarak, “Nasılsınız küçük hanımlar, efendiler?” diyerek gönüllerini almıştı.
“Mustafa Kemal Paşa ve konukları onuruna tıpkı mahsus dairede Ilgın Belediyesi tarafınca kırk kişilik bir öğlen ziyafeti verilmişti. 5. Süvari Kolordusunun kumandanı Fahrettin Paşa, Mustafa Kemal yaklaşınca, yalın kılınç yanına koşmuş ve tekmîl haberini vermişti. Burada Mustafa Kemal Paşa ile birlikteindekilere binek atları verilmişti. Daha evvelde verilen bir buyrukla 1., 2. ve 14. süvari tümenlerinden oluşan 5. Süvari Kolordusu kaplıca meydanına toplatılmıştı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ile Cephe Kumandanı İsmet Paşa taraflarından teftiş edildi ve küçük bir hareket ile bir geçit resmî yaptırıldı. birliktelerinde Sovyet Rusya büyükelçisi S. İ. Aralov, Azerbaycan büyükelçisi İbrahim Abilov ve her iki elçiliğin askerî ataşelerinin de bulunduğu bu harekette atlıların hızla açılıp yayılması pek gösterişli olmuştu.”
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun sembolü olarak 1928’de Taksim meydanına dikilen anıtta periyodun Rus Büyükelçisi Semyon İvanoviç Aralov’un da heykeli yeralıyor. Aralov, 28 Ocak 1922’de Ankara’ya büyükelçi sıfatıyla gelmiş ve biroldukça kere Mustafa Kemal Paşa ile birlikte cepheye giderek askerî birlikleri ziyaret etmişti.
Yok etmek istiyorlar
“Resmi geçitten ve küçük bir hareketten daha sonra, Mustafa Kemal Paşa, alayları toplayarak yaptğı konuşmada: ‘Askerler… Savaş artık bizim yüzümüze gülmeye başladı. İngilizlerin boğazlanmak üzere gönderdiği Yunanlıları yeniyoruz. İngiliz emperyalistleri bizi yok etmek istiyorlar, fakat bunu başaramayacaklardır. Türk halkı ve Türk ordusu, kendi bağımsızlığı için savaşa girişmiş bulunuyor ve düşmanlarını, kendi kutsal topraklarından atacaktır. Sovyetler Birliği’nin elçisi de burada, bizimle birlikte bulunuyor’ demişti. Büyük Kumandan, bu kelamlarının akabinde, Sovyet Büyükelçisi Aralov’dan da bir konuşma yapmasını rica etmiş, bunun üzerine Aralov at üzerinde yaptığı konuşmasında; ‘Yiğit ve soylu erler’ diyerek kelamlarına başlamış ve Kızıl ordu askerlerinin selâmını getirdiğini söylemişti. Bu ortada Mustafa Kemal Paşa, Fahrettin Paşa’ya bir şeyler söylemiş, O da elini sallaması üzerine süvariler, Kızıl ordu onuruna ‘oldukca yaşa’ diye bağırmışlardı.”
Fahrettin Paşa ise hatıratında, Mustafa Kemal Paşa’nın elçileri birlikteinde getirmelerine evvel bir mana veremediğini, bunun öne sürülen nedenini ondan sonrasında öğrendiğini şu cümlelerle anlatacaktı: “Ruslar her ne kadar o sıralarda dostumuz idiyseler de cephe kuvvetlerini onlara göstermekteki amacı anlayamamıştık. Çok daha sonra öğrenmiştik ki, Ruslar bize müşterek savaş teklif etmişler ve bu niyetle Zonguldak, Ereğli’ye asker çıkarmak ve Kocaeli’nde birlikte savaşmak istemişler. Bizim kuvvetlerimizin de düşmanları İstanbul’dan çıkarmaya kâfi gelmeyeceğini ileri sürmüşler. Bundaki saklı niyeti Mustafa Kemal anlamaz, olur muydu?(…) Derhal: ‘Benim kuvvetim İzmir’i de İstanbul’u da kurtarmak için kafidir’ demiş ve bunu fiilen göstermek için onların elçileri ve ataşeleriyle bu seyahati tertiplemiştir.”
Süvari ve binek hayvanlar için seferberlik
Büyük Taarruz’un muvaffakiyete ulaşması ve İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşunda en büyük hisse sahipleri içinde süvari birlikleri de yeralıyordu. Atlı birlikler, o devir için Ordu’nun en değerli vurucu güçlerinden bir tanesiydi. Zafer’e giden süreçte süvarilerin can yoldaşı atlar, binek ve büyükbaş hayvanlar için de seferberlik başlatılmıştı. Ankara Hükümeti, ordu hayvanlarının bakımı, nal ve mıh gereksinimini sıkıntı da olsa Anadolu’dan sağlıyordu.
Bu emelle Müdafaa-ı Ulusala Vekâleti bünyesinde Umur-u Baytariye Dairesi’ne bağlı olarak Ankara’da sabit bir hayvan hastanesi ile bir nal ve mıh yapımevi de kurulmuştu. Kuruma bağlı olarak Etlik’te bir bakteriyoloji analiz laboratuvarı ile bir de Baytari Ecza deposu oluşturulmuştu.
Hastalık korkusu
Ne var ki savaş şartları niçiniyle, serum üretimi yapan bu kurumların faaliyetlerinin aksaması ve veteriner tabiplerin sayıca yetersizliği, ordu elindeki hayvanların yüzde 20’sinden çoksının kaybına yol açtı. Bu hastalıkların en mühimlerinden birisi olan sığır vebası, Kafkasya’nın Gümrü bölgesinden 12.Tümene ilişkin sığırlarla Orta Anadolu’ya bulaşmıştı. Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa, 17 Aralık 1921 tarihinde ‘İcrâ Vekilleri Heyet-i Riyâsetine’ çektiği şifreli telgrafta, “Orduyu sarmış olan bu hastalığın ne üzere sonuçlar doğuracağını iddia etmeye insan gücünün yetmediğini” bildirerek hastalıkların yarattığı dehşet ve tasayı gözler önüne seriyordu.
Ancak Zafere giden yolda her detay planlanıyordu. Evvel Ankara Kumandanlığına bağlı Menzil Müfettişliği buyruğunda açılan Sabit Memleket Hayvan Hastanesi ile nal ve mıh imalathane mektebi 1921 yılında faaliyete başladı. İstanbul’dan getirilen 6 ocağa ek olarak Almanlar’dan kalan 6 ocakla oluşturulan 12 ocaklı okulda ordunun muhtaçlığı olan nalbantların yetiştirilmesine başlanmıştı. Sonlu imkânlar ortasında faaliyetlerini sürdürmeye çalışan okulda nalbant yetiştirmenin yanı sıra ordu hayvanlarının bakımı, nallanması, nal imalatı da yapılıyordu. Büyük Taarruz’a hazırlık devrinde Ankara’dan daha sonra ikinci bir imalat ve tamir merkezi de Konya’da kurulmuştu. Ayrıyeten burada bir nalcılık okulu açılmış idare ve eğitim takımı askeri veteriner doktorlarca oluşturulan okulda erlere Türkçe ve dört süreç düzeyinde bir matematik bilgisi ile teorik nal dersleri verilmeye başlanmıştı.
Bahtiyarım
Konya’da Kazım (Dirik) Paşa’nın komutasında Batı Anadolu Menzil Müfettişliğine bağlı olarak kurulan nalbant mektebinin, baş baytarlığını Bavyera’da fenni nalbantlık eğitimi almış Neşet Beyefendi yürütüyor, hayvan hastanesinin müdürlüğünü ise Yarbay Ferit Beyefendi yapıyordu. 21 ocaklı okulda 14 sıralı bir dershane de bulunurken okulun bulunduğu iki handa kurulan dinamo ile nal ocakları elektrik ampulleri altında çalışmalarını sürdürüyordu.
1922 yılında okulda katana, beygir, katır eşek, öküz ve manda nal mıhı olarak toplam 119 bin 537 giysi alafranga ve alaturka nal ile 1 milyon 724 bin mıh yapıldı. bu biçimdece Büyük Taarruz sırasında orduda nal ve mıh muhtaçlığı karşılanmış oldu.
Konya’da açılan bu nalbant okulunu ziyaret eden Mustafa Kemal Paşa ise mezuniyet merasiminde yaptığı konuşmada, “… Kunduracı, terzi, marangoz, saraç, demirci, nalbant, hayat-ı içtimaiyemizde, hayat-ı askeriyemizde hürmet ve haysiyet mevkiine lâyık sanatkârdır. Bugün bir sanat müessesinin ortasında bulunduğumdan, bu kurumun ikinci mahsûlünü orduya takdim ettiğini gördüğümden gerçekten bahtiyarım. Bu kuruluşun bedene getirilmesine himmet edenlere hassaten teşekkür eder onları takdirât ile tebrik ederim” diyordu.