Baskın Ve Çekinik Gen Nedir ?

Severus

Global Mod
Global Mod
Katılım
30 May 2021
Mesajlar
2,935
Baskın ve Çekinik Gen Nedir?

Genetik, canlıların kalıtsal özelliklerini anlamamıza olanak tanıyan bir bilim dalıdır. Bu bağlamda, baskın (dominant) ve çekinik (resesif) genler, kalıtsal özelliklerin aktarımında önemli rol oynayan kavramlardır. İnsanların saç rengi, göz rengi, kan grubu gibi pek çok özelliği, bu genetik mekanizmalar sayesinde nesilden nesle aktarılır. Peki, baskın ve çekinik gen nedir? Aralarındaki farklar nelerdir? İşte detaylar.

Baskın Gen Nedir?

Baskın gen, bir organizmanın fenotipinde (dış görünüşünde ya da özelliklerinde) kendini gösteren gendir. Genetik ifadede, bir çift genin bir araya gelmesiyle özellikler belirlenir. Eğer bir gen baskın ise, bu genin etkisi diğer gene baskın gelir ve fiziksel özelliklerde ortaya çıkar.

Örneğin, kahverengi göz rengi geni baskındır. Eğer bir bireyde hem kahverengi (B) hem de mavi (b) göz rengi geni bulunuyorsa (Bb), bireyin gözleri kahverengi olacaktır. Bu durumda kahverengi gen baskın, mavi gen ise çekinik olarak ifade edilir.

Çekinik Gen Nedir?

Çekinik gen, yalnızca iki kopyası bir araya geldiğinde fenotipte kendini gösterebilen gendir. Eğer bir çekinik gen, baskın bir genle eşleşirse, fenotip üzerinde bir etkisi olmaz. Çekinik gen yalnızca aynı gen çiftinde başka bir çekinik genle eşleşirse fiziksel olarak ortaya çıkar.

Örneğin, mavi göz rengi geni çekiniktir. Bir bireyde iki mavi göz rengi geni bulunursa (bb), bireyin gözleri mavi olur. Ancak biri kahverengi (B) diğeri mavi (b) gen ise, kahverengi göz baskın olduğu için mavi göz rengi ortaya çıkmaz.

Baskın ve Çekinik Genler Nasıl Belirlenir?

Baskın ve çekinik genlerin belirlenmesi genetik çaprazlamalar yoluyla yapılır. Gregor Mendel’in bezelye bitkileri üzerinde yaptığı çalışmalar, bu kavramların temelini oluşturur. Mendel, farklı özelliklerdeki bezelyeleri çaprazlayarak özelliklerin nesilden nesle nasıl aktarıldığını gözlemlemiştir.

Mendel’in deneylerinde şu temel prensipler belirlenmiştir:

1. Baskın genler, çekinik genlere göre daha belirgin şekilde fenotipte kendini gösterir.

2. Çekinik genler ancak her iki ebeveynden de çekinik gen aktarılırsa ortaya çıkar.

Baskın ve Çekinik Genlerin Günlük Hayattaki Örnekleri

- Saç Rengi: Kahverengi saç geni baskın, sarı saç geni çekiniktir. Bu nedenle, bir bireyde kahverengi ve sarı saç geni bulunuyorsa, bireyin saç rengi kahverengi olacaktır.

- Kan Grubu: A ve B kan grubu genleri baskın, 0 grubu geni çekiniktir. Örneğin, bir bireyde A ve 0 genleri bulunuyorsa, kan grubu A olacaktır.

- Kıvırcık Saç: Kıvırcık saç geni baskın, düz saç geni çekiniktir.

Baskın ve Çekinik Genlerle İlgili Sık Sorulan Sorular

1. Baskın gen her zaman daha yaygın mı?

Hayır, baskın gen her zaman daha yaygın değildir. Baskınlık, genin fenotip üzerindeki etkisini ifade eder; toplumdaki sıklığı ile ilgili değildir. Örneğin, altı parmak genetik özelliği baskındır, ancak nadir görülür.

2. İki baskın gen bir araya gelirse ne olur?

İki baskın gen bir araya geldiğinde, genin fenotip üzerindeki etkisi daha belirgin şekilde görülür. Örneğin, koyu kahverengi saç geni (BB) bir bireyde varsa, saç rengi oldukça koyu olacaktır.

3. Çekinik gen hastalıkları nelerdir?

Çekinik genler aracılığıyla geçen bazı genetik hastalıklar şunlardır:

- Kistik fibroz

- Orak hücre anemisi

- Fenilketonüri

Bu hastalıklar ancak her iki ebeveynden de çekinik gen aktarılırsa bireyde ortaya çıkar.

4. Genler nasıl taşınır?

Genler, kromozomlar üzerinde yer alır ve ebeveynlerden çocuklara aktarılır. İnsanlarda 23 çift kromozom bulunur ve her bir çiftin biri anneden, diğeri babadan gelir. Bu şekilde, birey hem baskın hem de çekinik genleri miras alabilir.

5. Hangi genlerin baskın veya çekinik olduğunu kim belirler?

Baskın ve çekinik genler, genetik çalışmalar ve fenotip gözlemleriyle belirlenir. Mendel’in bezelye deneyleri, bu konuda önemli bir başlangıç noktasıdır. Günümüzde ise genetik analiz ve DNA testleri ile genlerin baskın veya çekinik olduğu tespit edilebilmektedir.

Sonuç

Baskın ve çekinik genler, kalıtsal özelliklerin aktarılmasında temel rol oynar. Baskın genler, fenotip üzerinde daha belirgin etkiler yaratırken, çekinik genler yalnızca çift olarak bir araya geldiğinde kendini gösterir. Genetik biliminin gelişmesiyle birlikte bu kavramların insan sağlığı, tarım ve biyoteknoloji alanlarındaki önemi giderek artmaktadır.