Mert İnan – Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde; “Ya İstiklal Ya Ölüm” parolasını benimseyen Türk milleti; 30 Ağustos 1922’de eşine rastlanmayacak bir destana imza atarken, esaret altında yaşamayacağını dünyaya kanıtladı. ‘Büyük Zafer’den bir asır daha sonra Karadeniz Teknik Üniversitesi Tarih Bölümü’nden Prof.Dr.Hikmet Öksüz, Amerikan Ulusal Kütüphanesi’nden gün yüzüne çıkardığı arşiv evraklarının içeriğini Milliyet ile paylaştı.
Belgelerin 1919-1927 içinde, ABD Yüksek Komiseri sıfatıyla Osmanlı topraklarında misyon yapan Tuğamiral Mark Lambert Bristol’a ilişkin raporlardan oluştuğunu belirten Prof.Dr.Öksüz, “Bristol istihbarat raporları tutarken, daima olarak Yunan Orduları Kumandanı Trikopis ile Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’yı kıyaslıyor. Amerikan dokümanlarında Yunan Ordusu’nun, Atatürk’ün askeri, taktik dehası yardımıyla gafil avlandığına değinilirken, Amerikalılar’ın, İngiliz terminolojisinden etkilenerek Ulusal Çaba takımlarını Türk Milliyetçileri› olarak tanımlaması pek dikkat cazibeli. Yüksek komuta kademesinin, taarruz birliklerinin yer değiştirmesini büyük saklılık ortasında gerçekleştirdiği, bu hedefle İsmet Paşa’nın, ordunun 6 kıtasını, Yunan savunma cephesini yarmak için Afyonkarahisar etrafına yerleştirdiği ayrıntıları de yeralıyor” dedi.
Yunanlılar’ın, Ağustos ayı ortasında bir Türk taarruzunun gerçekleşeceğine ikna olduğu, ancak ana maksadın bilinemediğini belirten Prof.Dr.Öksüz, “ABD’den elde ettiğimiz dokümanlarda, İsmet Paşa’nın taarruz başlamadan iki gün evvel, 24 Ağustos’ta bir aldatma keşif birliğini Bilecik bölgesine göndererek, Yunanlıların asıl hücum noktasını anlayamamalarını sağladığı bilgisi yeralırken, İsmet Paşa’nın bu hareketi için ‘akıllı taktik’ yorumu yapılıyor. Amerikan arşiv evraklarında Yunan Ordusu’nun moralinin düşük olduğu da kayıt altına alınırken, buna rağmen ayağında çarığı bile olmayacak kadar büyük bir yokluk ortasında gayret eden Türk Ordusu’nun moralinin çok yüksek olduğuna değiniliyor” bilgisini paylaştı.
Bristol’ün kaleme aldığı ve Prof.Dr.Hikmet Öksüz tarafınca ABD Ulusal Kütüphanesi’nden çıkartılan arşiv dokümanlarında ise Büyük Taarruz’a ait şu çarpıcı bilgiler yeralıyor:
“Bir taarruz bekleyen Yunan Ordusu, atağın nereden geleceğini kestiremeden aldatma harekâtlarına kanarak tertibini bozdu. Yunan komuta kademesi Türk Ordusu’nun kendilerine Bilecik bölgesinden saldıracağından emin oldu. Aldatma harekâtı sırasında İsmet Paşa, tüm askeri kuvvetini Afyonkarahisar bölgesine yerleştirdi. 26 Ağustos sabahı top atışından bir buçuk saat daha sonra, Türk hamle taburu Yunan siperlerinin 200 metre yakınına kadar ilerlemişti. 06.45’te Yunanlılar tarafınca yerleştirilmiş tel maniler makaslarla kesilerek Kalecik ile Poyralıkaya dorukları ele geçirildi. Yunanlıların mevzileri bir saatten az müddette Türk birlikleri tarafınca aşıldı. Bu süratli muvaffakiyet ve cephe çizgilerinin arkasına sarkan süvari taburu Yunanlıların direnme ve moral gücünü yok etti. Yunan Ordusu Afyonkarahisar’da gafil avlanmış ve epeyce süratli bir biçimde çökmüştü.”
Türk halkı yurdun dört yanında işgal güçlerinin Anadolu’dan atılması için mitingler düzenliyordu.
“Gizlice hareket ettiler”
“Türkler, bütün ordu birliklerini gizlice, Yunanlıların haberi olmadan Afyonkarahisar bölgesine konuşlandırmayı başardılar. Bu durum Türkler’in başarısı kadar Yunanlılar’ın ihmalinin yaratmış olduğu bir sonuçtur. Bilecik taarruzuyla eş vakitli olarak Afyonkarahisar istikametindeki ana taarruz başladı. Türkler, Afyonkarahisar’ın güneybatısında Yunan cephesine karşı ağır bir top bombardımanı başlattı. Yunan Ordusu’nun büyük kısmı, 29 Ağustos’ta kuzey, doğu, güney ve güneybatıdan kuşatılmıştı. Tek çıkış yolu General Franko’nun bulunduğu batıydı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa ve Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa harp meclisi toplayarak taarruzun şiddetle devamına karar verdiler. Türk Orduları 30 Ağustos’ta düşmana asıllı bir darbe vurma buyruğunu aldı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa şahsen kendisi cephe ilerisine, I. Ordu karargâhına giderek taarruzu yönetti. Allıören, Yeniköy, Adatepe içinde gerçekleşen savaşta Yunanlılar birinci gün olduğu üzere evvel ağır bir top atışına tutuldu. çabucak sonrasında da güçlü bir cephe savaşıyla yok edildi.”
“Kahvesini Talas’ta içirdi”
“Yunan geri çekilişi 31 Ağustos’tan daha sonra o kadar süratli bir biçimde gerçekleşmişti ki, Türk birlikleri kaçan Yunanlılar’a yetişemedi. Bu tarihten itibaren Yunan Ordusu, rastgele bir askerî bedele sahip değil. General Trikopis ve kurmay heyeti 2 Eylül’de Uşak’ta Türkler’e esir düştü. Mustafa Kemal askerî kurallara uygun bir biçimde, büyük bir nezaketle muamele etti. Trikopis, bir yıl evvel, Kütahya-Eskişehir savaşlarında ‘kahvemi Talas’ta (Kayseri Amerikan Koleji) içeceğim’ demiş, ordularının Kayseri’yi bile işgal edebileceğini lisana getirmişti. Mustafa Kemal Paşa tarafınca Talas’a gönderilerek kendisine kahve ikram edilmiştir.”
“Öyle süratli kaçtılar ki!”
“Yunanlılar, geri çekilişlerini devam ettirerek, 3 ve 4 Eylül’de Alaşehir’e, 5 Eylül’de de Salihli’ye ulaştılar. Sonraki gün Salihli ile Karataş içinde Ahmetli’den geçtiler. Bu tarihten daha sonra Yunan Ordusu’nun büyük bir kısmı askerî disiplinden mahrum bir biçimde dağınık kümeler halinde başıbozuk geri çekildi. Yunan askerleri küçük kümeler halinde İzmir’e hakikat kaçmaktaydı. Türkler, bu birliklere yetişerek savaşma bahtını elde edemedi. 8 Eylül’de Ana Türk Ordusu İzmir’in 30 mil uzağındaki Karataş’a ulaştı. Türk Ordusu şiddetli bir savaştan daha sonra kesintisiz takip ile üç günde yaklaşık 100 mil yol kat etmişti.”
Piyade ve süvari birliklerinin müşterek taarruzu ile düşman birlikleri mağlubiyete uğratıldı.
“Ustalıkla planlanmış”
“Yunan ordu küme karargâhlarının Afyonkarahisar’da kentin ortasında kurulması değerli bir askerî kusurdur. Karargâh cephe çizgisinin gerisinde olsaydı, Türk taarruzundan bu kadar fazla etkilenmeyecek, bütünlüğünü koruma ederek buyruk verebilecekti.
Mustafa Kemal’in ordusunu yönetimi üst seviye komutanlık vasıflarıyla harikadır. Türk Ordusu’nun harekâtları büyük bir ustalıkla planlanmıştır. Mustafa Kemal, düşmanın sabırsızlığını bilerek beklemiş, en uygun anda harekete geçmiştir. Türk Ordusu bekledikçe, Yunan Ordusunun yürek ve azmi kırılmıştır. Afyonkarahisar’a saldırılması askerî açıdan en akıllı yoldu. Yalnızca burada düşmanın İzmir ile irtibatı kesilebilirdi ve bu da yapılmıştır. Yunanlıların bol bol cephane ve iaşesi Türkler’in eline geçmiştir. Türk Ordusunun saklılığı ve kuvvetlerini düşmana hissettirmeden Afyonkarahisar’da toplayabilmesi ise büyük bir muvaffakiyettir. İsmet Paşa’nın Bilecik ve Burhaniye’ye yaptığı aldatma taarruzları taktiksel açıdan harikadır.”
Belgelerin 1919-1927 içinde, ABD Yüksek Komiseri sıfatıyla Osmanlı topraklarında misyon yapan Tuğamiral Mark Lambert Bristol’a ilişkin raporlardan oluştuğunu belirten Prof.Dr.Öksüz, “Bristol istihbarat raporları tutarken, daima olarak Yunan Orduları Kumandanı Trikopis ile Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’yı kıyaslıyor. Amerikan dokümanlarında Yunan Ordusu’nun, Atatürk’ün askeri, taktik dehası yardımıyla gafil avlandığına değinilirken, Amerikalılar’ın, İngiliz terminolojisinden etkilenerek Ulusal Çaba takımlarını Türk Milliyetçileri› olarak tanımlaması pek dikkat cazibeli. Yüksek komuta kademesinin, taarruz birliklerinin yer değiştirmesini büyük saklılık ortasında gerçekleştirdiği, bu hedefle İsmet Paşa’nın, ordunun 6 kıtasını, Yunan savunma cephesini yarmak için Afyonkarahisar etrafına yerleştirdiği ayrıntıları de yeralıyor” dedi.
Yunanlılar’ın, Ağustos ayı ortasında bir Türk taarruzunun gerçekleşeceğine ikna olduğu, ancak ana maksadın bilinemediğini belirten Prof.Dr.Öksüz, “ABD’den elde ettiğimiz dokümanlarda, İsmet Paşa’nın taarruz başlamadan iki gün evvel, 24 Ağustos’ta bir aldatma keşif birliğini Bilecik bölgesine göndererek, Yunanlıların asıl hücum noktasını anlayamamalarını sağladığı bilgisi yeralırken, İsmet Paşa’nın bu hareketi için ‘akıllı taktik’ yorumu yapılıyor. Amerikan arşiv evraklarında Yunan Ordusu’nun moralinin düşük olduğu da kayıt altına alınırken, buna rağmen ayağında çarığı bile olmayacak kadar büyük bir yokluk ortasında gayret eden Türk Ordusu’nun moralinin çok yüksek olduğuna değiniliyor” bilgisini paylaştı.
Bristol’ün kaleme aldığı ve Prof.Dr.Hikmet Öksüz tarafınca ABD Ulusal Kütüphanesi’nden çıkartılan arşiv dokümanlarında ise Büyük Taarruz’a ait şu çarpıcı bilgiler yeralıyor:
“Bir taarruz bekleyen Yunan Ordusu, atağın nereden geleceğini kestiremeden aldatma harekâtlarına kanarak tertibini bozdu. Yunan komuta kademesi Türk Ordusu’nun kendilerine Bilecik bölgesinden saldıracağından emin oldu. Aldatma harekâtı sırasında İsmet Paşa, tüm askeri kuvvetini Afyonkarahisar bölgesine yerleştirdi. 26 Ağustos sabahı top atışından bir buçuk saat daha sonra, Türk hamle taburu Yunan siperlerinin 200 metre yakınına kadar ilerlemişti. 06.45’te Yunanlılar tarafınca yerleştirilmiş tel maniler makaslarla kesilerek Kalecik ile Poyralıkaya dorukları ele geçirildi. Yunanlıların mevzileri bir saatten az müddette Türk birlikleri tarafınca aşıldı. Bu süratli muvaffakiyet ve cephe çizgilerinin arkasına sarkan süvari taburu Yunanlıların direnme ve moral gücünü yok etti. Yunan Ordusu Afyonkarahisar’da gafil avlanmış ve epeyce süratli bir biçimde çökmüştü.”
Türk halkı yurdun dört yanında işgal güçlerinin Anadolu’dan atılması için mitingler düzenliyordu.
“Gizlice hareket ettiler”
“Türkler, bütün ordu birliklerini gizlice, Yunanlıların haberi olmadan Afyonkarahisar bölgesine konuşlandırmayı başardılar. Bu durum Türkler’in başarısı kadar Yunanlılar’ın ihmalinin yaratmış olduğu bir sonuçtur. Bilecik taarruzuyla eş vakitli olarak Afyonkarahisar istikametindeki ana taarruz başladı. Türkler, Afyonkarahisar’ın güneybatısında Yunan cephesine karşı ağır bir top bombardımanı başlattı. Yunan Ordusu’nun büyük kısmı, 29 Ağustos’ta kuzey, doğu, güney ve güneybatıdan kuşatılmıştı. Tek çıkış yolu General Franko’nun bulunduğu batıydı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa ve Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa harp meclisi toplayarak taarruzun şiddetle devamına karar verdiler. Türk Orduları 30 Ağustos’ta düşmana asıllı bir darbe vurma buyruğunu aldı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa şahsen kendisi cephe ilerisine, I. Ordu karargâhına giderek taarruzu yönetti. Allıören, Yeniköy, Adatepe içinde gerçekleşen savaşta Yunanlılar birinci gün olduğu üzere evvel ağır bir top atışına tutuldu. çabucak sonrasında da güçlü bir cephe savaşıyla yok edildi.”
“Kahvesini Talas’ta içirdi”
“Yunan geri çekilişi 31 Ağustos’tan daha sonra o kadar süratli bir biçimde gerçekleşmişti ki, Türk birlikleri kaçan Yunanlılar’a yetişemedi. Bu tarihten itibaren Yunan Ordusu, rastgele bir askerî bedele sahip değil. General Trikopis ve kurmay heyeti 2 Eylül’de Uşak’ta Türkler’e esir düştü. Mustafa Kemal askerî kurallara uygun bir biçimde, büyük bir nezaketle muamele etti. Trikopis, bir yıl evvel, Kütahya-Eskişehir savaşlarında ‘kahvemi Talas’ta (Kayseri Amerikan Koleji) içeceğim’ demiş, ordularının Kayseri’yi bile işgal edebileceğini lisana getirmişti. Mustafa Kemal Paşa tarafınca Talas’a gönderilerek kendisine kahve ikram edilmiştir.”
“Öyle süratli kaçtılar ki!”
“Yunanlılar, geri çekilişlerini devam ettirerek, 3 ve 4 Eylül’de Alaşehir’e, 5 Eylül’de de Salihli’ye ulaştılar. Sonraki gün Salihli ile Karataş içinde Ahmetli’den geçtiler. Bu tarihten daha sonra Yunan Ordusu’nun büyük bir kısmı askerî disiplinden mahrum bir biçimde dağınık kümeler halinde başıbozuk geri çekildi. Yunan askerleri küçük kümeler halinde İzmir’e hakikat kaçmaktaydı. Türkler, bu birliklere yetişerek savaşma bahtını elde edemedi. 8 Eylül’de Ana Türk Ordusu İzmir’in 30 mil uzağındaki Karataş’a ulaştı. Türk Ordusu şiddetli bir savaştan daha sonra kesintisiz takip ile üç günde yaklaşık 100 mil yol kat etmişti.”
Piyade ve süvari birliklerinin müşterek taarruzu ile düşman birlikleri mağlubiyete uğratıldı.
“Ustalıkla planlanmış”
“Yunan ordu küme karargâhlarının Afyonkarahisar’da kentin ortasında kurulması değerli bir askerî kusurdur. Karargâh cephe çizgisinin gerisinde olsaydı, Türk taarruzundan bu kadar fazla etkilenmeyecek, bütünlüğünü koruma ederek buyruk verebilecekti.
Mustafa Kemal’in ordusunu yönetimi üst seviye komutanlık vasıflarıyla harikadır. Türk Ordusu’nun harekâtları büyük bir ustalıkla planlanmıştır. Mustafa Kemal, düşmanın sabırsızlığını bilerek beklemiş, en uygun anda harekete geçmiştir. Türk Ordusu bekledikçe, Yunan Ordusunun yürek ve azmi kırılmıştır. Afyonkarahisar’a saldırılması askerî açıdan en akıllı yoldu. Yalnızca burada düşmanın İzmir ile irtibatı kesilebilirdi ve bu da yapılmıştır. Yunanlıların bol bol cephane ve iaşesi Türkler’in eline geçmiştir. Türk Ordusunun saklılığı ve kuvvetlerini düşmana hissettirmeden Afyonkarahisar’da toplayabilmesi ise büyük bir muvaffakiyettir. İsmet Paşa’nın Bilecik ve Burhaniye’ye yaptığı aldatma taarruzları taktiksel açıdan harikadır.”